Otóż obie noce różnią się pod względem zwyczajów i obrzędów. Występują w trzeciej dekadzie czerwca jedna po drugiej. Pierwsza, przez dawnych Słowian zwana Nocą Kupały, obchodzona jest w czasie najkrótszej nocy w roku, w trakcie letniego przesilenia słonecznego, co przypada około 21-22 czerwca. Święto to wywodzi się z wierzeń słowiańskich, zakorzeniło się jeszcze z czasów pogańskich, celebrujących nadejście lata i bliskiego okresu żniw. Noc Kupały ma również inne swoje nazwy: nazywana jest nocą kupalną, kupalnocką, kupałą; na południu Polski (szczególnie na Podkarpaciu i Śląsku) uroczystość ta zwie się sobótką lub sobótkami, natomiast na Warmii i Mazurach palinocką lub kupalnocką. W tradycji Kujaw, Pałuk i Wielkopolski utrwaliła się nazwa Noc Kupały lub Sobótka.
Natomiast Noc Świętojańska obchodzona jest w wigilię dnia św. Jana Chrzciciela, czyli z 23 na 24 czerwca. Kościół wybrał świętego Jana dlatego, że wprowadził on chrzciny przy pomocy wody, co mogło kojarzyć się z jej mocą w obrzędach dawnych Słowian. Noc Świętojańska jest próbą zasymilowania przez chrześcijaństwo pogańskich obrzędów związanych z letnim przesileniem słońca. Często jest mylona z Nocą Kupały, ale powstała właśnie dlatego jako chrześcijańska odpowiedź na pogańskie obchody. Noc Świętojańska jest również świętem związanym z naturą, ale przede wszystkim z wodą i ogniem.
Noc Kupały a Noc Świętojańska – zwyczaje i obrzędy.
Noc Kupały to święto ognia, wody, płodności, miłości i urodzaju, słowiańskie święto ściśle związane z obrzędami i wróżbami. Żywioł ognia symbolizowało słońce, a żywioł wody księżyc. Pod wieczór rytualnie rozpalano ogniska, w których palono zioła (ich blask oświetlał dobrym duchom drogę do ludzkich domostw). Wokół ognia tańczono, skakano nad płomieniami (skoki miały zapewnić zdrowie, pomyślność, a młodym płodność), odbywały się radosne zabawy i śpiewy oraz różnego rodzaju wróżby. Świętowano przy ogniu, gdyż wierzono, że pozwoli to ludziom oczyścić się a jednocześnie ochronić przed złymi mocami.
Obowiązkowym elementem Nocy Kupały było plecenie wianków z polnych kwiatów i ziół (wskazanych im wcześniej przez wszystko wiedzące babcie) a następnie puszczanie ich na wodę. Wszystko odbywało się ceremonialnie – ze śpiewem i tańcem pełnym radości. Następnie dziewczęta puszczały wianki na tafle jeziora lub w nurt rzeki z zapalonymi świecami. Chłopcy próbowali wyłowić wianki z wody i połączyć się w pary z dziewczynami, które były właścicielkami wianków. Jeśli wianek wyłowił kawaler oznaczało to szybkie zamążpójście panny. Jeśli nadal płynął – dziewczyna wyjdzie za mąż, ale długo sobie poczeka na ukochanego. Natomiast jeśli utonął, zapalił się, zaplątał w trzcinie lub sitowiu prawdopodobnie dziewczę zostanie starą panną. Noc Kupały uważana jest za prekursora dzisiejszych Walentynek.
Innym obrzędem ściśle związanym z Nocą Kupały było i jest poszukiwanie w lesie legendarnego kwiatu paproci. Odnalezienie paproci, która zakwitła w tę noc, wróżyło znalazcy pomyślność i szczęście, jeśli jako pierwszy zerwie mityczny kwiat. Młodzieńcy, którzy dobrali się w pary podczas Nocy Kupały oddalali się od reszty świętujących i wyruszali na spacer po lesie, próbując odnaleźć obdarzający bogactwem, siłą i mądrością, widzialny tylko przez nielicznych wybrańców magiczny kwiat paproci. W słowiańskich wierzeniach uważano, że stary Bóg Perun Gromowładny (odpowiednik skandynawskiego Thora), był odpowiedzialny za kwitnięcie kwiatu paproci.
A jakie były zwyczaje i obrzędy Nocy Świętojańskiej? Jednym z najpopularniejszych zwyczajów było palenie ognisk i skok przez ognisko. Zwęglone części drewna były zabierane do domów, wierzono, że chroniły przed piorunami, oddalały choroby, zaklęcia i czary, a także zapewniały szczęśliwe i dobre małżeństwa. Natomiast popiół i resztki spalenizny były rozsypane na polach, miało to zagwarantować dobry urodzaj.
W kościołach i kaplicach odbywał się obrzęd święcenia wody. Następnie święciło się zioła lecznicze oraz kwiaty z przydomowych ogródków. Wierzono, że poświęcone w ten dzień rośliny, zawieszone pod świętymi obrazami w pokoju gdzie leży chory, mają przynieść mu ukojenie i siłę.
Ogromną rolę podczas Nocy Świętojańskiej odgrywają przede wszystkim panny. Dla nich, w tę noc najważniejsze było puszczanie własnoręcznie uplecionych wianków na wodzie (jeziorach, rzekach lub stawach). Wianek świętojański powinien składać się z siedmiu najważniejszych roślin: bylicy, rosiczki, szałwii, łopianu, ruty, dziewanny i dziurawca. Ten zwyczaj, nie da się ukryć, że jest zaczerpnięty właśnie z Nocy Kupały. Jeśli wianek wyłowił chłopak, w którym podkochiwała się panna to był to znak, że wkrótce połączą się węzłem małżeńskim. Wróżbą niepomyślną było utonięcie wianka, lub gdy spłonął.
Ciekawostki:
Wierzono i uważano, że w dniu poprzedzającym Noc Kupały i Noc Świętojańską nie można kąpać się w akwenach wodnych. Zgodnie z dawnymi wierzeniami, wszelkie mityczne i złe stworzenia dostały od dawnych bogów, zgodę na żerowanie bez umiaru właśnie tego dnia. Dopiero po Nocy Świętojańskiej kąpiel stawała się bezpieczna. Tłumaczono to w taki sposób, że wody są już „ochrzczone” przez św. Jana Chrzciciela. Coś w tym jest, od wielu lat każdego roku ktoś tonie w okolicznych jeziorach…
Zioła zgromadzone w domu miały wielką siłę i magiczną moc. Do przygotowania wianków, bukietów i przepasek stosowano kwiaty powszechnie dostępne w ogrodach przydomowych lub kwiaty polne. Wierzono, że szczególne znaczenie w dawnych czasach miały takie rośliny jak:
Paproć – nabierała silnych właściwości ochronnych,
Geranium – pomagało w problemach kobiecych,
Piołun – wzmacniał działanie magii, używano go podczas wróżb,
Tymianek – oczyszczał i uzdrawiał ciało,
Dziurawiec – dodawał mieszkańcom domu odwagi,
Leszczyna – ułatwiała odzyskać siły po nieudanych związkach,
Krwawnik – uspakajał i oczyszczał duszę,
Nasięźrzał – miał gwarantować powodzenie u płci przeciwnej,
Ruta – zapobiegała urokom i chroniła przed złymi czarami.
Damian Rybak
„Noc Świętojańska” nad Jeziorem Wójcińskim – 20.06.2021 r.
Więcej zdjęć z Wójcina znajdziesz w FOTOGALERII – TUTAJ.
W sobotę 3 lipca 2021 r. odbędzie się Festyn rodzinny “Sobótka w Stodołach” – zapowiedź wydarzenia – TUTAJ.
Przeczytałeś do końca, gratuluję. Podobało się? Udostępnij innym na profilach społecznościowych. Polub stronę, za co z góry dziękuję.
O innych skarbach kultury – m.in. zwyczajach, obrzędach i tradycjach, będziesz mógł poczytać w przygotowywanej przeze mnie publikacji „Dziedzictwo regionu” …