Niedziela Palmowa – nasze odwieczne zwyczaje, wierzenia ludowe i tradycje.

Palmy Wielkanocne w kujawskim Strzelnie to już wieloletnia tradycja. Fot. Damian Rybak (2023 r.).

Niedziela Palmowa inaczej nazywana Niedzielą Męki Pańskiej, jest uroczystym dniem upamiętniającym triumfalny wjazd Jezusa do Jerozolimy, o którym wspominają wszyscy czterej Ewangeliści. Szósta niedziela Wielkiego Postu rozpoczyna najważniejszy okres w roku liturgicznym, czyli Wielki Tydzień. Jezus przejechał przez Jerozolimę na osiołku, był witany przez tłumy mieszkańców i dzieci radosnymi okrzykami, ludzie rzucali mu pod nogi gałązki palmowe i oliwne, uznano Go za Syna Dawidowego. Na pamiątkę tego wydarzenia w Niedzielę Palmową przynosimy do kościołów palmy wielkanocne, w wielu parafiach organizowane są bardzo uroczyste procesje kościelne.

Od ponad dwudziestu lat w kujawskim Strzelnie, zgodnie z tradycją: sołectwa, szkoły, przedszkola, stowarzyszenia i inne organizacje przygotowują palmy wielkanocne nawiązujące zdobieniem do regionu Kujaw. W tym roku, mimo zimna i dżdżystej pogody zwyczaj jest kontynuowany w kilku miastach i wiejskich parafiach na Kujawach, Pałukach i Wielkopolsce (innych regionach również). W Strzelnie, na miejskim Rynku zgromadził się spory tłum wiernych. Poświęcenia palm dokonał ksiądz wikariusz Daniel Leszczyński, następnie korowód ze śpiewem na ustach, przy dźwiękach gitary organisty – Macieja Leszczyńskiego, wyruszył ulicami starego miasta w kierunku świątyni. Palmy wniesiono do kościoła i rozpoczęła się uroczysta Eucharystia.

We wcześniejszych latach palmy zanoszono do Domu Kultury, Biblioteki lub na wiejskie świetlice by towarzyszyły przy poświęceniu potraw w Wielką Sobotę. W tym roku być może niektóre zawieziono do Dąbrowy w ramach Powiatowej Wystawy Stołów Wielkanocnych.

Tradycje, wierzenia ludowe, zwyczaje i obyczaje

W tradycji chrześcijańskiej tydzień przed Świętem Wielkanocy wierni gromadzą się przed parafialną świątynią z palmami wielkanocnymi, które są święcone przez kapłana. W dawnych czasach polskimi palmami były wiosenne gałązki wierzby z baziami, gdyż ten gatunek drzewa w ludowej tradycji symbolizował wiosnę, nowe życie i odradzający się kosmos. Wierzba traktowana była jako roślina miłująca życie, nawet ucięta gałązka po włożeniu do wody, po krótkim czasie wypuszcza nowe listki. Tzw. palmę przyozdabia się innymi zielonymi roślinami: bukszpanem, cisem, tują, świerkiem, borówkami leśnymi, a następnie dekoruje się ją kolorowymi wstążkami, bibułą i suszonymi kwiatami. W symbolice Kościoła wierzba jest znakiem zmartwychwstania i nieśmiertelności duszy.

Dawniej w naszych domach, po powrocie z kościoła ludzie zjadali bazie, które miały zapewnić im zdrowie (miały chronić przed przeziębieniem, bólem gardła i głowy), szczęście i błogosławieństwo. Poświęcone palmy wkładano za święty obrazek lub zawieszano nad drzwiami wejściowymi (wtykano także w czasie burzy w okno), wierząc, że ochronią dom przed złymi urokami, piorunem, wiatrem i deszczem. Do dzisiaj wiele osób wtyka gałązki w doniczki od kwiatów stojących na parapecie lub za obraz Świętej Rodziny.

Rolnicy wykorzystywali bazie podczas siewu zbóż i ziemniaków, wrzucano je również pod lemiesz pługa podczas orki, miało to zapewnić obfite plony. Wielu gospodarzy uderzało gałązkami palmy w dobytek (by uchronić zwierzęta przed urokami czarownic), dzięki temu krowy miały dawać więcej mleka, a konie były silne i zdrowe. Kawałeczki palm i bazie wkładano także do gniazd kur, kaczek i innych ptaków domowych, do uli oraz sieci rybackich. Współczesne palmy są coraz bardziej ozdobne, często nawiązują do regionu, w którym są przygotowywane, przypominają prawdziwe dzieła sztuki.

Ciekawostki

W wielu parafiach do dziś, zeszłoroczne palmy przynosi się do Kościoła, by je wszystkie razem spalić, a popiół, który z nich powstaje, służy do posypywania głów w Środę Popielcową. Palmy pali się dniu wyznaczonym przez księdza proboszcza, najczęściej w ostatnią niedzielę karnawału. Ten zwyczaj palenia palm kontynuuje np Pan Kościelny z parafii w Kwieciszewie.

Bardzo rzadkim obrzędem związanym z Niedzielą Palmową było wożenie drewnianego Jezusa na osiołku, lub na platformie jakiegoś wózeczka. Zwyczaj ten narodził się w Niemczech, w Polsce procesje z Palmowym Jezuskiem organizowano we wszystkich kościołach już przed XV wiekiem. Obwożono Go w nawach kościelnych, po całym przykościelnym dziedzińcu, a potem odwiedzało się inne kościoły w mieście. W 1780 roku wprowadzono zakaz obwożenia figurki Jezuska po kościołach, aż w końcu obrzęd całkowicie zaniknął. Po Palmowym Jezusku zachowała się tylko jedna zabytkowa rzeźba z XVI stulecia, wykonana w Szydłowcu, a przechowywana w Muzeum Narodowym w Krakowie. Obrzęd wożenia Jezusa Chrystusa podczas procesji palmowej kultywowany jest współcześnie tylko w Tokarni, po prawie dwustu latach przerwy obrzęd przywrócono.

A w Waszych domach drodzy Czytelnicy, jakie były zwyczaje, tradycje i wierzenia? Odpowiadając na to pytanie (w komentarzu na fb) wiem, że przeczytaliście artykuł do końca… Dziękuję zatem za zainteresowanie 😉