Gąsawa to urokliwa, bardzo stara miejscowość położona na Szlaku Piastowskim, w krainie pałuckich jezior i pagórkowatych pól uprawnych. W historii zapisała się jako miejsce zjazdu książąt piastowskich w 1227 r., który został brutalnie przerwany przez najazd Świętopełka, w wyniku czego zginął Leszek Biały. Gąsawa była miastem od 1388 r., lokowanym na prawie magdeburskim przez króla Władysława Jagiełłę, jednak prawa miejskie utraciła w 1934 r. Do czasów obecnych zachował się duży rynek miejski i dawny układ urbanistyczny.
Najcenniejszym zabytkiem i atrakcją tej gminnej miejscowości jest świątynia. Na podstawie zachowanych źródeł wiadomo, że już w XII w. Gąsawa przeszła na własność trzemeszeńskich mnichów – Kanoników Regularnych. Modrzewiowy kościół pw. św. Mikołaja w Gąsawie został ufundowany przez zakonników z Trzemeszna w I poł. XVII w. (dzięki staraniom Jana Gembickiego), na miejscu wcześniejszej, trzeciej z kolei świątyni. Po potopie szwedzkim w 1674 r., z inicjatywy opata Kazimierza Brzechwy i prepozyta Marcina Misiewskiego, został gruntownie przebudowany. W innych źródłach można doszukać się, że obecna świątynia wzmiankowana jest już w 1527 r. W XVIII w. do kościoła dostawiono szkieletową kruchtę (od południa), natomiast w 1817 r. dobudowano kolistą (rotundową), murowaną kaplicę grobową – Urszuli i Ignacego Zdębińskich (dziedziców Czewujewa i Marcinkowa Górnego) pw. św. Antoniego Padewskiego. Jest to budowla orientowana, jednonawowa, bezwieżowa, zrębowo-szkieletowa (podwójne ściany), bardzo rzadko spotykana w drewnianej architekturze sakralnej Europy, z przebogatą więźbą dachową. Połączenie konstrukcji zrębowej i szkieletowej znanej z Wielkopolski i Śląska, zastosowano by wzmocnić strukturę budynku, szczególnie ciężar dachu, który groził zawaleniem. Kościół był wielokrotnie remontowany w latach: 1856-58, 1909, 1921-23, 1927-29, 1947 i 1998-99. Podczas II wojny światowej okupanci zamienili świątynię na magazyn zbożowy.
Wśród cennego wyposażenia kościoła, pochodzącego z różnych epok należy zwrócić uwagę na: belkę tęczową z późnogotycką grupą Ukrzyżowania z XVI w., manierystyczną chrzcielnicę z XVII w. z XVI-wiecznymi figurkami apostołów pochodzącą z wyposażenia dawnego kościoła oo. Dominikanów w Żninie, wczesnobarokową ambonę z baldachimem, boczny barokowy ołtarz Św. Krzyża z XVII w. z rzeźbami o wysokiej klasie artystycznej, Krucyfiks w kruchcie, oraz na dwa obrazy – „Zwiastowanie” i „Męczeństwo św. Sebastiana”. Kościół w Gąsawie to słynne na Pałukach Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia. W ołtarzu głównym znajduje się słynący łaskami, XVII-wieczny obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem w srebrnej sukience (dzieło warsztatu wielkopolskiego), który często jest zasłonięty innym obrazem z wizerunkiem patrona świątyni – św. Mikołaja. Pozostałe XVIII-wieczne ołtarze boczne (Anioła Stróża i świętych: Antoniego, Stanisława i Barbary) pierwotnie były wykonane dla kościoła klasztornego w Trzemesznie.
Podczas prac konserwatorskich w latach 1998-1999 na ścianach i stropie odkryto ponad 700 m2 jednych z najwspanialszych w Polsce barokowych polichromii, które w następnych latach odsłonięto i poddano gruntownej renowacji. Zabytkowe malowidła pochodzą z czterech różnych faz chronologicznych. Najlepiej zachowana warstwa malarska datowana jest na lata 1705-1706, ufundowana przez proboszcza Kazimierza Jeleniewskiego, zobaczymy tutaj wiele wizerunków świętych, m.in.: św. Kazimierza królewicza, Augustyna, Wojciecha, Mikołaja, Stanisława, Barbary, Szczepana, Cecylii. To wielowarstwowe malarstwo iluzjonistyczne (niektóre obrazy sprawiają wrażenie trójwymiarowych) jest najwyższej klasy, możemy zobaczyć także sceny z Ewangelii (m.in. Ostatnia Wieczerza, Sąd Ostateczny, Apoteoza NMP w asyście aniołów, Chrystus Zmartwychwstały z Apostołami i Marią Magdaleną, Sąd nad jawnogrzesznicą, Lamentacje Hioba, Grosz czynszowy i wiele innych), instrumenty muzyczne, girlandy z kwiatów i owoców oraz florystyczne kartusze z inskrypcjami. Przypuszcza się, że wszystkie malowidła przykryto trzciną i grubą warstwą tynku w latach 1856-1858, kiedy ks. proboszcz Teofil Kegel remontował świątynię a zaprawą zniwelował wybrzuszenia i nierówności.
Na zewnątrz z kościołem sąsiaduje drewniana dzwonnica, dwukondygnacyjna i pokryta namiotowym dachem. Obecną konstrukcję zrekonstruowano w 1945 r., na podstawie oryginalnej z 1764 r. Warto spojrzeć także na drewnianą figurę Ojca Świętego Jana Pawła II, współcześnie wyrzeźbioną przez miejscowego artystę Edwarda Maciejewskiego. Natomiast przy bramie prowadzącej do kościoła znajduje się stara, kamienna rzeźba Matki Boskiej z 1866 r.
Damian Rybak
więcej już wkrótce … 😉
Strona w budowie, artykuł i galeria zdjęć wkrótce, przepraszamy i prosimy o cierpliwość, do materiałów będzie także dostęp dzięki kodom QR, wydrukowanym w najnowszej publikacji (której okładka znajduje się poniżej, a promocja już w grudniu), obserwujcie aktualności na fanpage dziedzictworegionu.pl na FACEBOOK 😉
