Przy drodze z Kleczewa do Konina, jadąc na Kujawy i na Szlak Piastowski trafimy do Kazimierza Biskupiego, gdzie znajduje się gotycki (pierwotnie romański) kościół pw. św. Marcina. Niewielki kościół romański, wzniesiony najprawdopodobniej został w drugiej poł. XII w. z ciosów piaskowca i polnego granitu. Pierwsza wzmianka o budowli pochodzi z „Roczników” Długosza, który pisze o przekazaniu Kazimierza biskupom lubuskim przez Henryka Brodatego w 1237 r.
Świątynia jest orientowana, jednonawowa, z wyodrębnionym prezbiterium zamkniętym półkolistą absydą i nieznanym pierwotnym rozwiązaniu partii zachodniej. Kościół niestety nie daje wyobrażenia o sztuce romańskiej dla koneserów i znawców tej epoki, gdyż oryginalny układ przestrzenny naruszyły liczne przebudowy, które poważnie zatarły pierwotny kształt budynku. Szczególnie ok. 1512 r., w okresie rządów bpa poznańskiego Jana Lubrańskiego oraz jego brata Mikołaja, kasztelana poznańskiego (herbu Godziemba) – nadmurowano wtedy ściany prezbiterium, nawę rozebrano i pobudowano nową przedłużoną w kierunku zachodnim, przekształcono wszystkie okna, oraz powstała nowa fasada zachodnia. Do przebudowy wykorzystano piaskowiec pochodzący z rozebranej romańskiej fasady. W gotyku także od północy dobudowana została zakrystia i skarbczyk.
Z XII i początku XIII w. najlepiej zachował się północno-wschodni narożnik prezbiterium oraz mury z granitowych okrąglaków w absydzie. Od południa możemy znaleźć częściowo zamurowany portal romański, który przebudowano na gotycki. W górnej części sąsiaduje z portalem kamienna rzeźbiona tarcza z emblematami biskupimi i herbem Godziemba. Na ciosach piaskowca zachowały się dwa znaki kamieniarskie – krzyż na podstawie i krzyż na okręgu, kojarzony ze znakiem Ziemi bądź odwróconym symbolem Wenus. Wewnętrzna kruchta południowa kryje wtórnie wmurowaną w ścianę (jako element konstrukcyjny podczas rozbudowy w XVI w.), zapewne XII-wieczną płytę nagrobną z wyrytym krzyżem w aureoli (podobną do tej ze Starego Miasta). Można przypuszczać, że płyta ta była pierwotnie umieszczona w wewnątrz prezbiterium i oznaczała miejsce pochówku osoby o wysokim statusie społecznym.
W następnych wiekach kościół kilkakrotnie ulegał zniszczeniom (przez Szwedów) i pożarom (1613, 1656, 1707, 1792 r.). W 1859 r. kościół został odnowiony i powiększony poprzez kolejne przedłużenie nawy, która uzyskała nową fasadę zachodnią z głównym wejściem do kościoła i kruchtę od strony południowej. Portal romański został całkowicie zamurowany. W latach 80. XX w. przy kościele były prowadzone prace archeologiczne, jednak nie przyniosły one istotnych odkryć, związanych głównie z najstarszą historią obiektu. W 1999 r. dokonano „reromanizacji” murów, prace konserwatorskie polegały na rekonstrukcji wątku romańskiego, usunięcie zapraw cementowych i oczyszczenie ciosów kamiennych.
Dzisiejszy wystrój wnętrza świątyni przeważa barokowy i rokokowy. Uwagę przykuwa też strop z polichromią z 1900 r., ilustrującą sceny z życia Pięciu Braci Męczenników. Ołtarz główny barokowy z przełomu XVII/XVIII w., z obrazem Matki Bożej Kazimierskiej z 1721 r. (w 1766 r. koronowany), przyozdobionym srebrną sukienką, uznany za „łaskami i cudami słynący”, zasłaniany jest obrazem św. Marcina – patrona kościoła z 1791 r. Z czterech ołtarzy bocznych z 1766 r. pozostały dwa: ołtarz św. Pięciu Braci Męczenników (po lewej) z małym sarkofagiem ze srebrną trumienką, w której znajdują się ich relikwie; oraz ołtarz św. Barbary (po prawej), patronki górników. Przy wejściu do kościoła znajduje się zabytkowa kropielnica z piaskowca z 1512 r. (nie wykluczone, że pierwotnie chrzcielnica).
Ciekawostki
W Kazimierzu Biskupim warto także odwiedzić pobernardyński zespół klasztorny pw. św. Jana Chrzciciela i Pięciu Braci Męczenników, prowadzony dzisiaj przez zgromadzenie księży Misjonarzy Świętej Rodziny (znajduje się tu także niewielkie muzeum misyjne). Polecam zwiedzanie miejscowości z przewodnikiem z Oddziału PTTK w Koninie.
Na cmentarzu parafialnym znajduje się drewniany kościół św. Izaaka, zbudowany w 1640 r., odrestaurowany w 1783 r. (staraniem hrabiny Mielżyńskiej). W kościele, który jest także kaplicą są trzy ołtarze z XVIII w. Nabożeństwa odprawiane są tam jedynie w pierwszym tygodniu listopada.
Damian Rybak
Fotogaleria – kościół pw. św. Marcina w Kazimierzu Biskupim:
Krótki film, promujący Kościół pw. św. Marcina w Kazimierzu Biskupim znajdziesz na naszym fanpage dziedzictworegionu.pl na Facebooku.
Wkrótce kolejne zabytkowe kościoły, zabytki techniki, muzea, pomniki przyrody, dwory i pałace, romantyczne parki miejskie, krajobrazowe i dworskie, architektura drewniana, miejsca związane z archeoturystyką, perły architektury, cuda natury, skarby kultury oraz turystyczne szlaki z Kujaw, Pałuk i Wielkopolski, a także atrakcje i ciekawostki z regionu, stanowiące niepodważalne dziedzictwo ;), bądźcie zatem na bieżąco korzystając ze strony dziedzictworegionu.pl
O wielu zabytkach i atrakcjach tego regionu możesz także poczytać w licznych moich publikacjach (o Kazimierzu Biskupim w “Szlak Piastowski – architektura i rzeźba romańska”):
Podobało się? Polub stronę na Facebooku, jeśli masz jakieś pytanie – zostaw tam komentarz, a jeśli chcesz się podzielić informacją ze swoimi znajomymi – po prostu udostępnij innym na profilach społecznościowych, za co z góry dziękuję.
Żaden fragment niniejszego artykułu, który jest częścią wcześniejszych publikacji autora, nie może być reprodukowany w formie elektronicznej, zapisywany w systemach pamięciowych, systemach fotokopii, nagrań lub innych metodach bez pisemnej zgody właściciela praw autorskich (może być jednak udostępniany na profilach społecznościowych z podaniem źródła – dziedzictworegionu.pl).
O wybranych zabytkach szczególnie perłach architektury, cudach natury, skarbach kultury czy też zabytkach techniki, archeologii i historii, będziesz mógł poczytać w przygotowywanej przeze mnie publikacji „Dziedzictwo regionu” …
Portal dziedzictworegionu.pl poleca następujące firmy z Kazimierza Biskupiego i regionu prowadzące działalność, dla branży turystycznej specjalne zniżki, a dla pozostałych firm najniższe ceny w okolicy:
