Bracholin to maleńka wieś położona niedaleko, bo zaledwie 8 km na wschód od Wągrowca (3 km na południe od Łekna). Pierwsza wzmianka o tej miejscowości pochodzi z czasów średniowiecza, czasów panujących na naszych ziemiach pierwszych Piastów, a konkretnie z XIII w. Przez sześć wieków, do końca XVIII w., Bracholin był własnością bardzo bogatego zakonu Cystersów z pobliskiego Łekna.
Dlaczego, chociaż na chwilę lub godzinkę – trzeba zatrzymać się w tej miejscowości turystycznie? Otóż, za wsią w szczerym polu, przy drodze Łekno-Rąbczyn, na niewielkim wzgórzu i wyodrębnionym skrawku ziemi, otoczony drzewami stoi – warty uwagi zabytek techniki – wiatrak typu holenderskiego zbudowany w 2 poł. XIX w. Uważam, że każdy miłośnik dawnych młynów wiatrowych powinien odwiedzić tą miejscowość. „Holender” już dawno nie jest użytkowany, jednak stanowi piękny element krajobrazu wsi pałuckiej i wielkopolskiej. Bracholiński wiatrak wzniesiony został w XIX w., przypuszcza się że budowniczymi byli fachowcy w tej dziedzinie – osadnicy holenderscy lub niemieccy. Młyn zbudowano w pasie wiatrów ciągłych, na wzgórzu w sąsiedztwie trzech jezior: Brachocińskiego, Łeknieńskiego i Rgielskiego.
Wiatrak w Bracholinie zbudowano na wysokiej podmurówce z łamanego kamienia polnego oraz cegły w wyższych kondygnacjach. Elewacja kamienna zajmuje dolne partie niemalże do wysokości ok. 3,4 m. Na wysokości 2,9 m. dookoła młyna przebiega charakterystyczny, ceglany gzyms. Jest to budowla cylindryczna, zwężająca się ku górze, wzniesiona na planie koła o średnicy w przyziemiu 10,60 m. Bracholińskiego holendra cechuje drewniana kopulasta głowica kryta współcześnie papą. W dachu wyodrębniono dwie wystające lukarny – od strony południowej i północnej. Nie brakuje w młynie otworów okiennych, które zwieńczone są płaskim łukiem odcinkowym: na drugiej i trzeciej kondygnacji znajdują się po cztery okna, po jednym z każdej strony. Na parterze umieszczono dwa otwory zamknięte okiennicami, natomiast od wschodu i zachodu (naprzeciwko siebie) znajdują się drzwi wejściowe z nadprożem. Uwagę przykuwa również zamurowane ostrołukowe okienko tworzące otynkowaną blendę, umieszczone na wysokości trzeciej kondygnacji. Zwieńczenie elewacji, pod samym okapem dachu, stanowi obiegający gzyms konsolowy.
Co zachowało się wewnątrz tego młyna typu holenderskiego…? Niestety nie miałem okazji tego sprawdzić, gdyż wiatrak jest zamknięty, od 1990 r. jest w prywatnych rękach. 34 lata temu pozostałości tego zabytkowego młyna (właściwie nagie mury) nabył ostatni a zarazem obecny właściciel. Według krążących w internecie znikomych opisów, z oryginalnego wyposażenia wiatraka zachowały się tylko kamienie młyńskie. Na jednym z nich zachował się napis: „Erig Erung F? Sd 1887”. Nie udało mi się dotrzeć do nazwisk przedwojennych właścicieli. Wiadomo, że po II wojnie światowej właścicielem wiatraka była rodzina Kowalewskich, po których młyn przeszedł w ręce Nowaczewskich. Wiatrak przetwarzał zboże okolicznych mieszkańców na mąkę i paszę dla bydła do 1954 r. Niestety później popadał w ruinę, skradziono co można było sprzedać, inne elementy uległy dewastacji. Po 5 latach (1959 r.) zniszczona była kopuła, śmigi były pozbawione opierzenia, a warunki atmosferyczne dokładały swoje do zniszczeń. Obecny, prywatny właściciel dołożył wszelkich starań by zabytkowy bracholiński wiatrak przetrwał na dalsze lata, a turyści i miłośnicy wędrówek po Pałukach mogli go podziwiać jako niemego światka historii młynarstwa tych ziem.
Ciekawostki
Polecamy jeszcze pojechać z dziećmi kawałek dalej, nad Jeziorem Bracholińskim warto zobaczyć ścieżkę przyrodniczo-edukacyjną „Bracholińska Ostoja”.
Gdzie jeszcze można zobaczyć tego typu wiatraki w Wielkopolsce i woj. kujawsko-pomorskim? Wiemy o tych w: Pyzdrach, Rogierówku k. Kiekrza, Reczu k. Rogowa, Lulkowie/Jankowie Dolnym, Nowej wsi Pałuckiej, Młynach k. Strzelna …?
W sąsiednim Łeknie, w zeszłym 2023 r. dokonano sensacyjnego odkrycia archeologicznego na skalę całego kraju. Na miejscowej starówce, podczas prac związanych z wymianą nawierzchni drogi natrafiono na pierwotną drewnianą drogę, czyli tzw. bruk drewniany. Archeolodzy i studenci pod kierunkiem dra Marcina Krzepkowskiego z Muzeum Regionalnego w Wągrowcu datują drogę na XV wiek, czyli według wstępnych szacunków drewniany bruk może mieć nawet ponad 500 lat… ZOBACZ FILM O TYM ODKRYCIU.
Damian Rybak
Fotogaleria – Wiatrak “holender” w Bracholinie:
Atrakcje turystyczne w najbliższej okolicy:
- Relikty grodziska i klasztoru cystersów w Łeknie,
- Opuszczony kościół poewangelicki i późnogotycki kościół farny w Łeknie,
- Drewniany kościół pw. św. Mikołaja w Tarnowie Pałuckim,
- Ścieżka przyrodnicza “Bracholińska Ostoja”,
- Kościół farny pw. św. Jakuba Ap. w Wągrowcu,
- Kościół pocysterski pw. Wniebowzięcia NMP i śś. Piotra i Pawła w Wągrowcu,
- Muzeum Regionalne w Wągrowcu, Schron bojowy z 1939 r. przy moście,
- Skrzyżowanie rzek Wełny i Nielby – Bifurkacja Wagrowiecka,
- Punkt widokowy – “wspinalnia” i Izba Tradycji Pożarnictwa OSP w Wągrowcu,
- Tajemnicza piramida – grobowiec rotmistrza Franciszka Łakińskiego,
- Zamek rycerski (wieża mieszkalna) w Gołańczy,
- Pałac w Wiatrowie i Żelicach, Dwór w Łaziskach, Grylewie, Srebrnej Górze,
- Kościół i kamień św. Wojciecha w Budziejewku,
- Jeziora: Łeknieńskie, Brachocińskie, Rgielskie, Durowskie, Łęgowskie,
- i wiele innych atrakcji, o których wkrótce na portalu dziedzictworegionu.pl
Wkrótce kolejne zabytkowe wiatraki i zabytki techniki, grodziska, zabytkowe kościoły – romańskie, gotyckie i drewniane, pomniki przyrody, architektura drewniana, dwory i pałace, parki miejskie, perły architektury, cuda natury, skarby kultury oraz turystyczne szlaki z Kujaw, Pałuk i Wielkopolski, a także atrakcje i ciekawostki z regionu, stanowiące niepodważalne dziedzictwo ;), bądźcie zatem na bieżąco korzystając ze strony dziedzictworegionu.pl
Jeśli podobał Wam się artykuł – nie przechodź obok niego obojętnie 😉 Polub stronę na Facebooku (zostaw łapkę w górę lub serducho), jeśli masz jakieś pytanie – zostaw tam komentarz, a jeśli chcesz się podzielić informacją ze swoimi znajomymi – po prostu udostępnij innym na profilach społecznościowych, za co z góry dziękuję.
Żaden fragment niniejszego artykułu, który jest częścią wcześniejszych publikacji autora, nie może być reprodukowany w formie elektronicznej, zapisywany w systemach pamięciowych, systemach fotokopii, nagrań lub innych metodach bez pisemnej zgody właściciela praw autorskich (może być jednak udostępniany na profilach społecznościowych z podaniem źródła – dziedzictworegionu.pl).
Prawa autorskie związane z witryną internetową dziedzictworegionu.pl podlegają ochronie Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz. U. z 1994 r. nr 24, Poz.83 ze zm.).
O kościołach romańskich i ich reliktach, a także grodzisku i klasztorze w Łeknie możesz przeczytać w jednej z moich publikacji o Szlaku Piastowskim, polecam także zgłębić swoją wiedzę w niektórych z poniższych wydawnictw mojego autorstwa …
Większość publikacji można zakupić w Strzelnie (PTTK, Muzeum, Kancelaria parafialna) i innych punktach na Szlaku Piastowskim.
Portal dziedzictworegionu.pl poleca następujące firmy z regionu prowadzące działalność, dla branży turystycznej specjalne zniżki, a dla pozostałych firm najniższe ceny w okolicy:
