Kalisz zaliczany jest do najważniejszych i najstarszych miejsc związanych z czasami panowania dynastii Piastów oraz chrystianizacją Polski w X w. – wspominał już o nim w rzymskich kronikach z II w. geograf i pisarz Ptolemeusz. Na terenie dzisiejszej dzielnicy Zawodzie w drugiej poł. IX w. powstał gród, który był jednym z ważniejszych grodów kasztelańskich w państwie i pełnił nawet funkcję stolicy czasowo istniejących księstw piastowskich. Do ostatecznej zagłady grodu doprowadzili niestety Krzyżacy w 1331 r., którzy spalili go i splądrowali. Obecny, zrekonstruowany w 2007 r. Rezerwat Archeologiczny „Kaliski Gród Piastów” (podlega pod Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej) powstał na podstawie wnikliwych badań archeologicznych, jest zgodny z prawdą historyczną i przenosi nas do czasów naszych piastowskich przodków.
Z czasów Mieszka III Starego pochodzą pozostałości romańskiej kolegiaty pw. św. Pawła, wzniesionej na terenie grodu w poł. XII w. (ok 1155 r.), którą zapewne też ufundował książę. Podczas prac wykopaliskowych w latach 1958-1965 (prowadzonych przez I. i K. Dąbrowskich) nie tylko zbadano relikty tej świątyni, ale odkryto także domniemany grób Mieszka III, pochowanego w niej w 1202 r. oraz jego syna Mieszka Mieszkowica, zmarłego 9 lat wcześniej (w 1193 r.). W 2007 r., w miejscu książęcej krypty grobowej zebrano ziemię i złożono w urnach w klasztorze pocysterskim w Lądzie i kościele pw. św. Wojciecha w Kaliszu (tam też znajduje się romańska kamienna chrzcielnica, służąca za baptysterium dawnych Kaliszan).
Kolegiata pw. św. Pawła Apostoła była dosyć starannie wykończoną reprezentacyjną budowlą sakralną, zbudowaną z obrobionych ciosów miejscowego piaskowca i granitu w części nadziemnej, oraz głazów eratycznych w części fundamentowej. Był to kościół orientowany, jednonawowy, z wyodrębnionym półkolistym prezbiterium, wysoką prostokątną wieżą od zachodu; w części zachodniej nawy prawdopodobnie istniała empora patronacka, do której przylegała kolista klatka schodowa. Kolegiata posiadała bardzo bogaty wystrój wnętrza, świadczą o tym znalezione fragmenty kamiennych rzeźb, szklanych witraży, oraz sprzętów i naczyń liturgicznych (m.in. pozłacany krzyż procesyjny lub ołtarzowy).
Kościół ten stanął w miejscu wcześniejszego, drewnianego kościółka, pochodzącego z początków XI w., co potwierdzają badania prowadzone w latach dziewięćdziesiątych XX w. (pod kierownictwem T. Baranowskiego). Drewniany zarys budowli jest dziś widoczny, we wnętrzu kamiennych fundamentów (w ostatnich latach zrekonstruowano przyziemie świątyni nadbudowując oryginalne relikty), a obok przedstawiona jest makieta romańskiej świątyni z czasów jej świetności, wykonana z kamienia piaskowego. Kaliska kolegiata została prawdopodobnie zniszczona i zburzona w 1233 r., razem z grodem, podczas najazdu księcia śląskiego Henryka Brodatego. Zapoczątkowało to upadek średniowiecznego Zawodzia, romańskie ciosy kamienne rozgrabiono i wykorzystano do innych celów jako doskonały materiał budowlany. Ostateczną klęskę kaliskiego grodu przyniósł najazd Krzyżaków w 1331 r.
„Patena kaliska” – skarb z czasów piastowskich
Z księciem wielkopolskim i krakowskim – Mieszkiem III Starym, fundatorem wspomnianej kamiennej kolegiaty wiąże się tzw. patena kaliska (1193-1202), którą podarował on – zapewne wraz z nie zachowanym do naszych czasów kielichem – pobliskiemu opactwu cystersów w Lądzie. Patena – naczynie liturgiczne, na którym w czasie Mszy św. umieszczona jest Hostia. Wykonana jest ze srebra i obustronnie pokryta grawerunkami wykonanymi w technice niello (w wyżłobione rylcem linie wciera się specjalną pastę, dzięki temu zabiegowi rytowana scena nabiera realistycznych kształtów) i częściowo złocona. Na rewersie przedstawione są następujące postacie: św. Mikołaj, Mieszko III Stary, Opat Szymon z Lądu i popiersie złotnika Konrada z Lądu.
Na wieży, w skarbcu sanktuarium w Kaliszu (nad zakrystią) znajduje się kopia pateny oraz gotycki kielich mszalny ufundowany przez króla Kazimierza Wielkiego (1363). Do skarbca prowadzą XVIII-wieczne schody pokryte dębowymi stopnicami. Replika pateny podarowana została Ojcu Świętemu Janowi Pawłowi II podczas Jego pielgrzymki do sanktuarium św. Józefa – w czerwcu 1997 r. Wówczas w czasie liturgii mszy św. Papież używał także słynny kaliski kielich z czasów piastowskich.
Ciekawostka
Podczas prac archeologicznych na terenie grodu odkryto również relikty romańskiej wieży obronnej (w linii wałów) oraz fragmenty domu mieszkalnego zamożnego kupca lub dostojnika, o czym mogą świadczyć znalezione cenne przedmioty.
Damian Rybak
Fotogaleria – romańska kolegiata (rekonstrukcja przyziemia) pw. św. Pawła:
Fotogaleria – drewniany kościół pw. św. Wojciecha na Zawodziu:
Jeśli ktoś posiada archiwalne zdjęcia z badań archeologicznych lub powstawania rezerwatu archeologicznego, to chętnie je tutaj wstawimy, oczywiście z podpisaniem autora (fot. można wysłać na adres redakcji)
Wkrótce kolejne zabytkowe kościoły, miejsca związane z archeoturystyką, dwory i pałace, zabytki techniki, pomniki przyrody, miejsca związane z pamięcią i tożsamością narodową, architektura drewniana, perły architektury, cuda natury, skarby kultury oraz turystyczne szlaki z Kujaw, Pałuk i Wielkopolski, a także atrakcje i ciekawostki z regionu, stanowiące niepodważalne dziedzictwo 😉 bądźcie zatem na bieżąco korzystając ze strony dziedzictworegionu.pl 🙂
O wielu zabytkach i atrakcjach możesz poczytać w moich wcześniejszych publikacjach:
O romańskiej kolegiacie pw. św. Pawła w Kaliszu Zawodzie, oraz innych romańskich zabytkach na Szlaku Piastowskim i w jego sąsiedztwie możesz poczytać w następującej publikacji:
Zobacz również pozostały dorobek wydawniczy.
Uwaga, uwaga !!! Poszukujemy starych, przedwojennych zdjęć, pocztówek i innych zbiorów, w tym przypadku z Kalisza i najbliższej okolicy, a także dotyczących badań archeologicznych, oraz działań zbrojnych w regionie … 😉 Szczegóły znajdziesz pod linkiem – https://dziedzictworegionu.pl/?p=3848 😉
Jeśli podobał Wam się artykuł – nie przechodź obok niego obojętnie 😉 Obserwuj lub polub stronę na Facebooku (zostaw łapkę w górę lub serducho), jeśli masz jakieś pytanie – zostaw tam komentarz, a jeśli chcesz się podzielić informacją ze swoimi znajomymi – po prostu udostępnij innym na profilach społecznościowych, za co z góry dziękuję.
Żaden fragment niniejszego artykułu, który jest częścią innych publikacji autora, nie może być reprodukowany w formie elektronicznej, zapisywany w systemach pamięciowych, systemach fotokopii, nagrań lub innych metodach bez pisemnej zgody właściciela praw autorskich (może być jednak udostępniany na profilach społecznościowych z podaniem źródła – dziedzictworegionu.pl).
Prawa autorskie związane z witryną internetową dziedzictworegionu.pl podlegają ochronie Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz. U. z 1994 r. nr 24, Poz.83 ze zm.).
REKLAMA ! REKLAMA ! REKLAMA !
Jeśli chcesz mieć reklamę pod tym artykułem swojej działalności gospodarczej skontaktuj się z naszą redakcją, dla branży turystycznej (hotele, restauracje, przewozy autokarowe, usługi turystyczne itp.) oferujemy specjalne zniżki, a dla pozostałych firm najniższe ceny w okolicy (już od 150 zł), szczególnie w przestrzeni poniżej zapraszamy firmy z miasta i gminy oraz powiatu Kalisz 😉 😉 😉