Drewniana architektura sakralna (kapliczki, kościoły i sanktuaria) to kolejne bezcenne zabytki, niepodważalne dziedzictwo Kujaw, oraz terenów związanych z początkami naszego państwa. W województwie kujawsko-pomorskim znajdują się 64 zabytkowe, drewniane kościoły, m.in. w powiecie mogileńskim – 6, żnińskim – 5, inowrocławskim – 4. W dzisiejszym artykule zaproszenie kieruję do kujawskiej miejscowości w powiecie inowrocławskim. W maleńkiej wsi Pieranie (gmina Dąbrowa Biskupia, dolina Bachorzy – kanał łączący Noteć ze Zgłowiączką), niedaleko Inowrocławia i Kruszwicy znajduje się jedna z największych i najpiękniejszych w Polsce drewnianych świątyń – to kościół pw. św. Mikołaja Bpa i Sanktuarium MB Łaskawej.
Architektura kościoła, wzniesionego rękami dawnego mistrza
Orientowana, trójnawowa, kryta gontem, drewniana pseudobazylika została wzniesiona w latach 1732-1743, przez mistrza ciesielskiego Jakuba Gacę z Zegrza (lub Zagrza, zwanego przez miejscową ludność „magister fabrices Pieranens”), z fundacji miejscowych dziedziców – rodziny Umińskich (przy udziale również rodów: Kościelskich i Działyńskich oraz Bractwa Niepokalanego Poczęcia NMP). Świątynia zbudowana w konstrukcji sumikowo-łątkowej i zrębowej jest zabytkiem najwyższej klasy, zaskakuje i olśniewa nie tylko wielkością (33 m długości, 25 m szerokości, 20 m wysokości), ale również stylem, pięknem i duchem wiary. Świątynia jest oszalowana, natomiast ściany naw bocznych wzmacniają dodatkowo zastrzały w formie szkarp. Kościół posiada wyodrębnione trójbocznie zamknięte prezbiterium oraz dwie kaplice po bokach transeptu – pw. Zmartwychwstania Jezusa i św. Stanisława Kostki. Pod posadzką mieszczą się dwie krypty, jedna znajduje się pod kaplicą południową, druga pod kruchtą przy prezbiterium. W 1736 r. cieśla Krzysztof wraz z pomocnikiem Janem Klimandem dobudowali od zachodu dwie prawie 40-metrowe wieże, które niestety rozebrano w 1853 r. na polecenie władz pruskich, z uwagi na zbyt słaby fundament co groziło zawaleniem. Dach dwuspadowy, kryty gontem z ośmioboczną wieżyczką na sygnaturkę, zwieńczoną blaszanym hełmem z latarnią. Wnętrze podzielone jest arkadami, które wspierają drewniane słupy.
Zabytki sakralne wnętrza świątyni.
Wewnątrz pierańskiego sanktuarium, zwanego „Kujawską Częstochową”, na niespotykanie bogate wyposażenie składają się obiekty barokowe, regencyjne i rokokowe. Na szczególną uwagę zasługuje drewniany, pozłacany ołtarz główny z 1732 r., który zachwyca bogactwem ornamentyki i rzeźby wykonanej w stylu regencyjnym. Najcenniejszym zabytkiem jest umieszczony w centrum obraz Madonny z Dzieciątkiem, namalowany na desce lipowej (68 x 99 cm) przez Bernarda z Mochowic, prawdopodobnie z ok. 1520 r. Autor wzorował się na obrazie Matki Bożej Śnieżnej (zwanej Zwycięską – Salus Populi Romani), znajdującym się w rzymskiej bazylice Sancta Maria Magiore. Cudowny wizerunek Matki Bożej Łaskawej w Pieraniu (starszy od kościoła) został dwukrotnie ukoronowany: w 1722 r. złotymi koronami przez biskupa włocławskiego Wojciecha Bardzińskiego, (jako drugi w Polsce, 5 lat po Jasnogórskim), oraz w 1967 r. przez kardynała Stefana Wyszyńskiego. W dolnej części ołtarza znajdują się rzeźby świętych biskupów: Wojciecha – głównego patrona Polski, a także Mikołaja – patrona pierańskiej świątyni.
Warto także zobaczyć: polichromie wykonane przez malarza toruńskiego Jana Jerzego Petri i Marcina Stanowskiego (1754 r.) – ufundowane przez króla Stanisława Leszczyńskiego za ukrywanie przed pościgiem, ambonę w stylu regencyjnym (1732 r.), rzeźbę Chrystusa Frasobliwego (XVIII w.), rzeźbę króla Dawida (1760 r.) chrzcielnicę (1735-1736), zespół mebli w zakrystii z czasów budowy kościoła, krucyfiksy barokowe (XVIII w.), organy z 1854 roku, srebrne plakietki wotywne rokokowe (2. poł. XVIII w.). Warto zajrzeć do bocznej kaplicy, znajduje się tam cudowny obraz Zmartwychwstałego Chrystusa, ze śladami od szwedzkich kul.
Polichromie ścienne
Wspomniany toruński artysta udekorował kościół na niespotykaną skalę, nadając mu niezwykłą urodę. Na ścianach świątyni namalował m.in. cuda i łaski, które wymodlili mieszkańcy i pielgrzymi za pośrednictwem Matki Bożej Pierańskiej. Przedstawił też sceny z życia NMP – na sklepieniu prezbiterium jest koronacja Matki Bożej na Królową nieba i Ziemi, emblematy z wyobrażeniem Siedmiu Sakramentów Świętych oraz anioły adorujące Najświętszy Sakrament (Hostię). Jednak najbardziej przykuwają wzrok sceny muzyczne, Petri namalował „Kapelę pierańską”, rzeczywiście w 2. ćw. XVIII w. przy parafii działała kapela instrumentalno-wokalna założona przez Pawła Terleckiego . Artysta przedstawił wspólnie grających i śpiewających aniołów i ludzi (ich twarze podobno przypominają występujących wówczas muzyków) po obu stronach prezbiterium. Podobne malowidła z tego samego czasu odkryto kilka lat temu w kościele św. Trójcy w Strzelnie, w kaplicy Serca Bożego, być może również namalował je sam mistrz J. J. Petri…? W drewnianej perle architektury z Pierania muzykolodzy nawet zidentyfikowali namalowane instrumenty, m.in.: trąbki, skrzypce, lutnie, wiole, waltornie, flety i kilka innych.
Świątynię można i naprawdę warto zwiedzać ze względu na unikalne dziedzictwo narodowe, ale również przeprowadzone w ostatnich latach gruntowne konserwacje i remonty. Do wielu odkryć przyczynili się również archeolodzy asystujący przy remontach. Znaleźli oni ceramikę naczyniową i naczynia szklane, kafle, monety, różańce, głaz związany z obrzędem rozpalania i święcenia ognia w wigilię paschalną, oraz odkryli cmentarzysko przykościelne z końca XIII w.
Obiekt dla zwiedzających dostępny jest z zewnątrz, warto jednak umówić się wcześniej z księdzem proboszczem, by zobaczyć wnętrze świątyni. Zachęcam również do uczestnictwa w Mszy świętej i zwiedzania przed nabożeństwami (w dni powszednie: godz. 18:00 w okresie letnim, godz. 16:30 w okresie zimowym, niedziela – godz. 8:30, 10:30).
W parafii obchodzony jest odpust ku czci św. Mikołaja Bpa (6.XII), a całodzienna adoracja odbywa się 1 i 18 kwietnia. W skład parafii wchodzą następujące miejscowości: Bąkowo, Dąbrowa Biskupia (4 rodz.), Dziewa, Głojkowo, Konary, Niemojewo, Nowy Dwór, Papros, Pieczyska, Pieranie, Przybysław (4 rodz.), Radojewice, Sobiesiernie.
Ciekawostki
Do pierańskiej Madonny Łaskawej pielgrzymowały znane osobistości. Kroniki odnotowały wizytę króla Stanisława Leszczyńskiego i Marii Leszczyńskiej wraz z mężem, francuskim królem Ludwikiem XV oraz kardynała Carla della Torno Rezzonico, późniejszego papieża Klemensa XIII, także urodzonego w Pieraniu Jerzego Waldorffa (publicysta i krytyk muzyczny, orędownik ratowania Powązek Warszawskich) oraz znakomite rody: Radziwiłłowie, Kościelscy, Działyńscy, Potoccy.
Według opowieści przekazywanej z pokolenia na pokolenie przez miejscową ludność, w czasach rozbiorów, zaborca zatopił w nieznanym miejscu w ciemnych głębinach Jeziora Gopła dwa wspaniałe dzwony o imieniu „Św. Izydor” oraz „Św. Stanisław, biskup i męczennik”. Dzwony przez wieki wzywały na modlitwę do Łaskawej Pani w Pieraniu. Podobno miało to miejsce ok. 1853 r., kiedy zostały rozebrane wieże.
Damian Rybak
Fotogaleria – kościół w Pieraniu, perła architektury drewnianej i dziedzictwo sakralne Kujaw.
Fotogaleria: Wycieczka krajoznawcza z PTTK Strzelno do Sanktuarium w Pieraniu.
Wkrótce kolejne: zabytkowe kościoły, sanktuaria, perły architektury, cuda natury, skarby kultury oraz turystyczne szlaki z Kujaw, Pałuk i Wielkopolski, a także atrakcje i ciekawostki z regionu, stanowiące niepodważalne dziedzictwo ;), bądźcie zatem na bieżąco korzystając ze strony dziedzictworegionu.pl
Udostępnij innym na profilach społecznościowych, jeśli przeczytałeś do końca, a nie tylko początek. Podobało się? Polub stronę na Facebooku, za co z góry dziękuję.
O unikalnym, drewnianym kościele w Pieraniu możesz także poczytać w następujących moich publikacjach:
Zobacz również pozostały dorobek wydawniczy.
O Sanktuarium Matki Bożej Łaskawej w Pieraniu, atrakcjach powiatu Inowrocław (gminy Dąbrowa Biskupia), szczególnie perłach architektury, cudach natury, skarbach kultury czy też zabytkach techniki, archeologii i historii, będziesz mógł poczytać w przygotowywanej przeze mnie publikacji „Dziedzictwo regionu” …
Atrakcje turystyczne w najbliższej okolicy Pierania:
- Kościół konstrukcji szachulcowej pw. św. Wojciecha w Parchaniu,
- Inowrocław – Park Solankowy i tężnie,
- Kościół farny św. Mikołaja i romański pw. Imienia NMP w Inowrocławiu,
- Muzeum im. Jana Kasprowicza i wystawy KCK,
- Mysia Wieża – symbol Kruszwicy,
- Romańska kolegiata pw. śś. Piotra i Pawła w Kruszwicy,
- Jezioro Gopło i Statek “Rusałka”,
- Nadgoplański Park Tysiąclecia z muzeum,
- Pałac w Orłowie i kościół pw. św. Elżbiety Węgierskiej,
- Obiekt archeologiczny „Askaukalis – Krusza Zamkowa”
- Romańskie kościoły w Strzelnie i Muzeum Romańskie,
- Sanktuarium Matki Bożej w Markowicach,
- i wiele innych atrakcji, o których wkrótce na portalu dziedzictworegionu.pl