Kawnice to niewielka wieś położona 6 km na zachód od Konina, przy Drodze Krajowej nr 92 do Słupcy i Wrześni, oraz przy linii kolejowej relacji Konin-Poznań. Kawnice są znaną w regionie miejscowością pielgrzymkową, do której przybywają pątnicy już od XVII w. Podróżują i wędrują by pocieszyć się przed cudownym wizerunkiem Matki Boskiej z Dzieciątkiem z początku XVII w. w rokokowej sukience. Obraz Madonny znajduje się obecnie w murowanej świątyni (wzniesionej na miejscu poprzedniej drewnianej), która jest dziełem Kazimierza Ulatowskiego. Tym sakralnym tematem zajmiemy się jednak następnym razem, a dziś skupimy się na zabytku techniki – drewnianej atrakcji, która znajduje się w tej miejscowości.
Na peryferiach Kawnic, jadąc od strony Goliny, zupełnie w polu stoi zabytkowy XIX-wieczny wiatrak typu paltrak, zwany także rolkowym. Łatwo go zlokalizować, gdyż stoi po prawej stronie w odległości ok. 400 m od głównej szosy. Wiatrak ten jest doskonałym przykładem, pod względem konstrukcji i architektury, ludowego budownictwa przemysłowego i techniki charakterystycznych dla regionu Wielkopolski w XIX w. Ten z Kawnic posiada cechy wspólne zarówno holendra, jak i koźlaka. Z budowy bryłą przypomina koźlaka – ścięty ostrosłup na planie prostokąta w proporcjach zbliżonych do kwadratu, z dachem dwuspadowym z naczółkiem od strony skrzydeł. Natomiast zastosowana w nim zasada obrotu bryły wiatraka skrzydłami do kierunku wiatru została zapożyczona z holendra.
Paltrak ma bardziej solidniejszą konstrukcję i jest bardziej odporny na silny wiatr od holendra. Oprócz osi obrotu, dodatkowo opiera się na podłożu, całym swoim obwodem, wpuszczonym we wzmocnione żeliwem zagłębienie fundamentu. Wiatraki tego typu zwane były także rolkowymi, ponieważ cały ich drewniany korpus umieszczony był na specjalnych metalowych rolkach, które toczyły się po okrągłym torze jezdnym. Obrót następował za pomocą dyszla kierując paltraka w stronę wiatru. Takie techniczne rozwiązania, ułatwiające manewrowanie zaczęto stosować dopiero w XIX w. W nowszych mechanizmach paltraków zamiast dyszla do obracania, stosowano dodatkowy mechanizm wiatrowy umieszczony po przeciwnej stronie skrzydła roboczego. Wiatraki rolkowe posiadały trzy kondygnacje, przez które przechodził pionowy wał. Pierwszą kondygnację stanowił fundament zbudowany na planie koła, wykonany z kamieni (czasem też z cegły).
Drewniany, zabytkowy paltrak w Kawnicach jest w opłakanym stanie, wymaga pilnych remontów, by mógł przetrwać do kolejnych pokoleń Polaków, a szczególnie mieszkańców Wielkopolski i samych Kawnic. Przypuszczam, że jest wpisany do rejestru zabytków, stanowi drewniane dziedzictwo ludowego budownictwa przemysłowego. Jest własnością prywatną, ale bez wsparcia Woj. Konserwatora Zabytków czy też Urzędu Marszałkowskiego (przede wszystkim dofinansowania państwowego) popadnie w całkowitą ruinę i zapomnienie. Obecnie pozbawiony jest skrzydeł (są, ale jakie… doskonale widać na zdjęciach). Do wnętrza dawniej prowadziły schody z gankiem na pierwszej kondygnacji – oczywiście już ich nie ma. Ściany ruchomego pierwotnie korpusu wiatraka są drewniane, konstrukcji szkieletowej, z masywniejszymi słupami narożnymi – obecnie spróchniałe, ściany dziurawe, brak desek, we wnętrzu hula wiatr. Jedna ściana, głównego korpusu ze skrzydłami obita wtórnie blachą. Po cichu mam nadzieję, że ktoś się nim zainteresuje, zadba o jego wygląd, chociaż go zabezpieczy przed dalszym zniszczeniem i degradacją. Pomimo, że zabytek ten jest w polu i przestał pełnić swoją rolę to nadal jest świadkiem dziejów młynarstwa w XIX w. na terenie Wielkopolski, oraz doskonale wkomponował się w historię i krajobraz tej wsi.
Obiekt jest prywatny, dostępny jedynie z zewnątrz. Przy wiatraku zachował się mały, drewniany magazyn z tego samego czasu, a przy drodze na zakręcie stoi ogrodzony, metalowy krzyż.
Atrakcje turystyczne w najbliższej okolicy, które warto zobaczyć:
- Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia w Kawnicach,
- Koniński słup drogowy z łacińską inskrypcją,
- Kościół pw. św. Marcina w Kazimierzu Biskupim,
- Klasztor oo. Kamedułów w Bieniszewie,
- Kapliczka z kamiennym krzyżem z XII wieku w Licheniu,
- Stare Miasto – kościół śś Piotra i Pawła oraz romański tympanon,
- Wieża widokowa w Złotej Górze, wieża “Paprotnia”,
- Ruiny renesansowego zamku (1556 r.) w Wyszynie, drewniany kościół,
- Eklektyczny pałac w Kościelcu k/Koła z II poł. XIX w.,
- Zamek królewski w Gozdowie k/Koła,
- i wiele innych atrakcji, o których wkrótce na portalu dziedzictworegionu.pl
Damian Rybak
Fotogaleria: zabytkowy wiatrak “paltrak” w Kawnicach k/Goliny:
Krótki film, promujący wiatrak w Kawnicach znajdziesz na naszym fanpage dziedzictworegionu.pl na Facebooku.
Fotogaleria IX 2023 r.: widać widoczne zmiany w zabudowie wokół wiatraka:
Czytaj także:
Zabytkowy, drewniany „koźlak” w Ostrowie k/Strzelna, dzieło cieśli Jana Gottlieba Giendera z 1803 r.
Wkrótce kolejne zabytki techniki, wiatraki, dwory i pałace, zabytkowe kościoły, muzea, pomniki przyrody, architektura drewniana, miejsca związane z archeoturystyką, perły architektury, cuda natury, skarby kultury oraz turystyczne szlaki z Kujaw, Pałuk i Wielkopolski, a także atrakcje i ciekawostki z regionu, stanowiące niepodważalne dziedzictwo ;), bądźcie zatem na bieżąco korzystając ze strony dziedzictworegionu.pl
Jeśli podobał Wam się artykuł – nie przechodź obok niego obojętnie 😉 Obserwuj lub polub stronę na Facebooku (zostaw łapkę w górę lub serducho), jeśli masz jakieś pytanie – zostaw tam komentarz, a jeśli chcesz się podzielić informacją ze swoimi znajomymi – po prostu udostępnij innym na profilach społecznościowych, za co z góry dziękuję 😉
Żaden fragment niniejszego artykułu, który jest częścią wcześniejszych publikacji autora, nie może być reprodukowany w formie elektronicznej, zapisywany w systemach pamięciowych, systemach fotokopii, nagrań lub innych metodach bez pisemnej zgody właściciela praw autorskich (może być jednak udostępniany na profilach społecznościowych z podaniem źródła – dziedzictworegionu.pl).
Prawa autorskie związane z witryną internetową dziedzictworegionu.pl podlegają ochronie Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz. U. z 1994 r. nr 24, Poz.83 ze zm.).
REKLAMA ! REKLAMA ! REKLAMA !
Jeśli chcesz mieć reklamę pod tym artykułem swojej działalności gospodarczej skontaktuj się z naszą redakcją, dla branży turystycznej (hotele, restauracje, przewozy autokarowe, usługi turystyczne itp.) oferujemy specjalne zniżki, a dla pozostałych firm najniższe ceny w okolicy 😉 😉 😉
Polecamy korzystanie z usług przewodnickich oferowanych przez PTTK Oddział w Koninie, a szczególnie Kol. Beatę, Grażynę, Darka, Wandę i Irka.