Wiatraki od zawsze kojarzą mi się z Don Kichotem z La Manchy, który przegrał walkę ze skrzydlatymi olbrzymami. Wiatraki (koźlaki, holendry i paltraki) znane są w Polsce od wielu, wielu lat, praktycznie od czasów średniowiecza. Wtopiły się w pejzaż polskiej wsi, a dla artystów zawsze były inspiracją w malarstwie jako nieodłączny element wiejskiego krajobrazu. Młyny wietrzne i wodne oraz kuźnie należały do podstawowych budynków przemysłowych występujących na Kujawach i w Wielkopolsce.
To właśnie przy wiatrakach skupiało się życie towarzyskie wsi: spotykali sie ludzie czekając aż ziarno zmieni się w mąkę, a przy okazji wymieniali poglądy, opowiadali legendy, ciekawostki i wiejskie plotki. Młode pokolenie niestety nie pamięta, jak przebiegała praca w wiatrakach. Dzisiaj już nie zobaczymy furmanek załadowanych worami ze zbożem czy mąką, czy też pracujących wiatraków i huczących żaren…
Najstarszym i najbardziej licznym typem wiatraka występującym w Polsce jest wiatrak kozłowy, tzw. „koźlak”. Pierwsze koźlaki pojawiły się w XIV wieku na Kujawach (oraz w Wielkopolsce) – w 1322 r. król Władysław Łokietek wydał zezwolenie na budowę pierwszego wiatraka na Kujawach, w Radziejowie (wspomina o tym Codeks Diplomatikus Poloniae), a w XV wieku przeżywały już prawdziwy rozkwit. Natomiast dziś stoją samotnie w polu lub lesie, opuszczone i zapomniane skrzypią na wietrze ze starości. Poza ludowymi skansenami na wolnym powietrzu, młyny wiatrowe są, niestety, rzadkością…
Drewniany wiatrak w Ostrowie został zbudowany wśród pól, na niewielkim wzniesieniu w 1803 r., przez cieślę ze Strzelna Jana Gottlieba Giendera (świadczy o tym napis na belce stropowej). Wiatrak został przepięknie odrestaurowany w 2007 r. Dziś stanowi jeden z niewielu obiektów przemysłowych, który zasługuje na szczególną uwagę.
Centralną część wiatraka stanowi masywny, nieruchomy słup, na którym opiera się cała konstrukcja. Swoją nazwę „koźlak” zawdzięcza posadowieniu na cztero-nożnym koźle. Za pomocą dyszla można obracać cały wiatrak, aby ustawić skrzydła w kierunku wiejącego wiatru. Jednak by obrócić wiatrak, nie było tak prosto potrzebna była siła, dlatego młynarzowi pomagał uprzężny do dyszla koń lub trzech silnych mężczyzn. Ściany koźlaka tworzyły narożne bale złączone poziomymi ryglami i ukośnymi zastrzałami. Całość konstrukcji jest odeskowana, a dwuspadowy dach jest pokryty gontem. Do wnętrza dwukondygnacyjnego wiatraka wchodziło się po schodach. W górnej części umiejscowiono koła zębate wprawiające w ruch skrzydła wiatraka, w dolnej znajdowały się mechanizmy czyszczące i mielące ziarno.
Wiatrak w Ostrowie stanowi własność prywatną, jest ogrodzony, dostępny do zwiedzania tylko z zewnątrz. „Koźlak” jest pod ochroną konserwatorską – został wpisany do rejestru zabytków, nad jego bezpieczeństwem czuwają również okoliczni mieszkańcy. Do wiatraka prowadzi wygodna, szutrowa i polna droga. Jadąc w kierunku Przyjezierza, należy w połowie wsi skręcić z asfaltowej drogi w lewo. Można dojechać autem, rowerem, lub zorganizować pieszą wycieczkę po odpoczynku nad Jeziorem Ostrowskim.
Ciekawostka.
Na tzw. pograniczu kujawsko-wielkopolskim zachowały się tylko dwa wolnostojące wiatraki, drugi znajduje się we wsi Chrosno niedaleko od Kruszwicy. O tym wiatraku, który również doczekał się odrestaurowania i gruntownych prac remontowo-konserwatorskich już wkrótce na naszym portalu dziedzictworegionu.pl
PS. Jeśli ktoś posiada dawne zdjęcia rodzinne, na których widać jak wyglądała praca w wiatraku/młynie (w szczególności jeśli chodzi o wiatraki w Ostrowie, Wójcinie, Chrośnie) prosimy o kontakt z redakcją. Szczegóły znajdziesz pod linkiem – https://dziedzictworegionu.pl/?p=3848 😉
Atrakcje turystyczne w najbliższej okolicy:
- Bazylika św. Trójcy, Rotunda św. Prokopa, Romańskie Muzeum w Strzelnie,
- Ciechrz – stara kujawska wieś, Nekropolia w Wymysłowicach,
- Izba Kujawska im. Jerzego Wojciecha Szulczewskiego w Ciechrzu,
- Drewniany kościół w Wylatowie, Kościeszkach, Siedlimowie, Rechcie, Strzelcach, Niestronnie,
- Sanktuarium Maryjne w Markowicach – “Kujawska Częstochowa”,
- Pałac w Żegotkach, Górkach, Broniewicach, Sukowach, Kobylnikach, Gocanowie,
- Rzeszynek – spichlerz dworski z 1709 r., eklektyczny dwór, Izba Pamięci w Kuśnierzu,
- Inowrocław – romański kościół Imienia NMP, Gotycka Madonna Uśmiechnięta,
- Gotycki kościół farny pw. św. Mikołaja, Drzwi Jubileuszowe,
- Park Solankowy, Zespół Tężni Solankowych, Muzeum im. J. Kasprowicza,
- Kolegiata pw. św. Piotra i Pawła w Kruszwicy, Mysia Wieża,
- Jezioro Gopło, Statek „Rusałka”, kruszwickie murale,
- Nadgoplański Park Tysiąclecia z muzeum,
- „Askaukalis” – prahistoryczna osada w Kruszy Zamkowej,
- Kościoły w Kwieciszewie, Kołodziejewie, Gębicach, Janikowie, Parchaniu, Kościelcu Kuj.,
- Żelazny most kolejowy w Kunowie, Żabnie, Pakości, Przedbojewicach,
- Kalwaria w Pakości i kościół pw. św. Bonawentury,
- i wiele innych atrakcji, o których wkrótce na portalu dziedzictworegionu.pl
Damian Rybak
Fotogaleria: Zabytkowy wiatrak “koźlak” w Ostrowie k/Strzelna 2022:
Polecam film SZLAK MOGILEŃSKI – cztery pory roku “Zabytkowy wiatrak w Ostrowie” – https://youtu.be/WLtZQ5vJaIM, zobaczcie również inne filmy o zabytkach i atrakcjach Szlaku Mogileńskiego – http://szlakmogilenski.pl/, a w komentarzach na FB podzielcie się z nami swoją opinią i spostrzeżeniami 😉
Fotogaleria: Zabytkowy wiatrak “koźlak” w Ostrowie k/Strzelna 2021 r.:
O zabytkowym, drewnianym “koźlaku” w Ostrowie (nawet jest na okładce), możesz także poczytać w następujących moich publikacjach:
Zobacz również pozostały dorobek wydawniczy.
Czytaj także: Jezioro Ostrowskie – znikający zbiornik i rezerwat „Czapliniec”.
Wkrótce kolejne zabytki techniki, architektura drewniana, jeziora i kąpieliska, miejsca związane z archeoturystyką, perły architektury, cuda natury, skarby kultury oraz turystyczne szlaki z Kujaw, Pałuk i Wielkopolski, a także atrakcje i ciekawostki z regionu, stanowiące niepodważalne dziedzictwo ;), bądźcie zatem na bieżąco korzystając ze strony dziedzictworegionu.pl
Podobało się? Polub stronę na Facebooku, jeśli masz jakieś pytanie – zostaw tam komentarz, a jeśli chcesz się podzielić informacją ze swoimi znajomymi – po prostu udostępnij innym na profilach społecznościowych, za co z góry dziękuję.
Żaden fragment niniejszego artykułu, który jest częścią wcześniejszych publikacji autora, nie może być reprodukowany w formie elektronicznej, zapisywany w systemach pamięciowych, systemach fotokopii, nagrań lub innych metodach bez pisemnej zgody właściciela praw autorskich (może być jednak udostępniany na profilach społecznościowych z podaniem źródła – dziedzictworegionu.pl).
Prawa autorskie związane z witryną internetową dziedzictworegionu.pl podlegają ochronie Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz. U. z 1994 r. nr 24, Poz.83 ze zm.).
Portal dziedzictworegionu.pl poleca następujące firmy ze Strzelna i regionu prowadzące działalność, dla branży turystycznej specjalne zniżki, a dla pozostałych firm najniższe ceny w okolicy:
