Symbolem i najcenniejszym zabytkiem inowrocławskiej architektury jest kościół pw. Imienia Najświętszej Maryi Panny, który znajduje się na morenowym wzniesieniu zwanym Białą Górą, przy ulicy Biskupa Antoniego Laubitza. Jest on najstarszą świątynią w Inowrocławiu, zbudowaną z ciosów granitowych na przełomie XII i XIII w., początkowo funkcjonował jako kościół osady targowej wzmiankowanej w 1185 r.
Jego fundatorem był prawdopodobnie książę Leszek Bolesławowic – syn księcia mazowieckiego Bolesława IV Kędzierzawego (wnuk Bolesława Krzywoustego), więc można przypuszczać, że budowę rozpoczęto przed rokiem 1186, dzięki dochodom z produkcji soli. Na początku budowy świątyni wzniesiono nawę główną z kamienia i prezbiterium. Fundamenty celowo wzniesiono na pięciu symetrycznie ułożonych szkieletach, związane to było z chrześcijańskim kultem relikwii. Zniszczony podczas pożaru w 1834 r. kościół znajdował się w stanie ruiny, stąd otrzymał przydomek „Ruina”.
Architektura i reromanizacja
W latach 1901-1902 został poddany rekonstrukcji i reromanizacji (z inicjatywy księdza Antoniego Laubitza, późniejszego biskupa gnieźnieńskiego), świątyni przywrócono charakter romański, usuwając elementy młodszych nawarstwień. Odbudowa została przeprowadzona według projektu Juliusa Kohtego, pruskiego architekta i konserwatora zabytków prowincji poznańskiej. Kościół jest jednonawową, orientowaną budowlą, murowaną z granitowych ciosów układanych w regularnych warstwach, z prezbiterium zakończonym półkolistą absydą, a fasada zachodnia wzmocniona jest dwiema kwadratowymi kamienno-ceglanymi wieżami (romańska cegła ułożona jest w wątku wedyjskim). Szerokość korpusu (12,40 m) pozwala przypuszczać, że oryginalnie planowano podział wnętrza na trzy nawy, który nie został nigdy zrealizowany. Wymiary kamiennych, granitowych ciosów zbliżone są wysokością do zastosowanych w opactwie w Czerwińsku nad Wisłą, a także prostota form architektonicznych może sugerować udział mazowieckiego warsztatu kamieniarskiego przy wznoszeniu inowrocławskiej świątyni. Główny architekt, wraz z warsztatem pomocników mógł przyjechać z Brandenburgii lub Saksonii, gdzie powstawały podobne budowle romańskie.
Najbardziej autentycznymi częściami pierwotnego kościoła są: przyziemie wieży południowej (zachowało się tam oryginalne kamienne sklepienie krzyżowe) i północny mur nawy głównej – wnęki tzw. pisciny. Całość nawy głównej nakryto płaskim drewnianym stropem, z wyjątkiem prezbiterium, gdzie zrekonstruowano sklepienie kolebkowe i górę absydy, natomiast dach otrzymał pokrycie ceramiczne. W zachodniej części nawy, w przestrzeni międzywieżowej znajduje się empora otwarta do wnętrza szeroką, półkolistą arkadą.
Maski ludzkie i diabelskie, zwierzęta i krzyże
Do wnętrza budowli prowadzą trzy portale, wszystkie zamknięte półkoliście uskokowymi ościeżami z granitowych bloków (główny z czterouskokowym ościeżem w fasadzie zachodniej, oraz po jednym w ścianie północnej i południowej). Najbardziej oryginalny wygląd zachował portal północny – na zewnętrznych ciosach, oraz w sąsiedztwie wejścia, znajdują się płaskorzeźby przedstawiające maski ludzkie i diabelskie, które według wyobrażeń średniowiecznych miały chronić święte miejsce przed złymi duchami. W dawnych wiekach pełniły też funkcję biblii pauperum i symbolizowały podstawowe prawdy wiary chrześcijańskiej. Na ścianach znajdują się również przedstawienia fantastycznych zwierząt (jeleń, lew) i krzyży.
Wewnątrz świątyni na uwagę zasługuje gotycka rzeźba Matki Boskiej Uśmiechniętej nazywana także Królową Nadziei datowana na lata ok. 1370-1380 (typu Madonn na lwie, wskazuje na to lekko uniesiona prawa stopa Maryi), umieszczona centralnie w ołtarzu głównym. Figura szczęśliwie ocalała w pożarze, wykonana jest z drewna lipowego – polichromowana i złocona. Zabytkowego, ruchomego wyposażenia w tym romańskim kościele jest niewiele, ale warto zobaczyć jeszcze dwie barokowe rzeźby z XVIII w.: św. Szymona Apostoła i Chrystusa Bolesnego. W prezbiterium wzrok przykuwa sklepienie absydy, zaaranżowane w 2005 r. przez Ewę Pasoń, które zdobi współczesna, szklano-złota mozaika nawiązująca do wzorów romańskich. Czternastogłosowe organy zamontowano współcześnie na emporze dopiero w 2009 r.
W 2008 r. na mocy decyzji Stolicy Apostolskiej, kościół został podniesiony do rangi Bazyliki Mniejszej.
Ciekawostki
Inowrocław nazywany jest „miastem na soli”, gdyż leży na potężnym wysadzie solnym Równiny Inowrocławskiej. Zdaniem archeologów, sól wydobywano tutaj już 3 tysiące lat temu, potem w czasach rzymskich, w II w. n.e istniały prawdopodobnie cztery tężnie solankowe. Archeolodzy odkopali też ślady wczesnośredniowiecznej warzelni produkującej sól przez odparowanie solanki czerpanej z naturalnych źródeł.
W pobliżu „Ruiny” znajduje się potężnych rozmiarów neoromański kościół pw. Zwiastowania NMP z 1900 r., według projektu Augusta Rincklake z Berlina – 72 m długości z wieżą o wysokości 77 m.
Atrakcje turystyczne w Inowrocławiu i najbliższej okolicy:
- Gotycka Madonna Uśmiechnięta, Pomnik Powstańców Wielkopolskich,
- Gotycki kościół farny pw. św. Mikołaja, Drzwi Jubileuszowe,
- Rzeźba królowej Jadwigi na Rynku, kościół Zwiastowania NMP,
- Park Solankowy, zespół Tężni Solankowych, ławeczka gen. W. Sikorskiego,
- Powiatowe Muzeum im. J. Kasprowicza w Inowrocławiu,
- Instytut Prymasa Józefa Glempa, Stała Wystawa Solnictwa,
- „Askaukalis” – prahistoryczna osada w Kruszy Zamkowej,
- Kolegiata pw. św. Piotra i Pawła w Kruszwicy,
- Mysia Wieża – symbol Kruszwicy, Jezioro Gopło,
- Statek „Rusałka”, kruszwickie murale, wiatrak w Chrośnie,
- Ośrodek Edukacji „Rysiówka” na półwyspie Potrzymiech,
- Nadgoplański Park Tysiąclecia z muzeum, Łojewo – pałac,
- Pałac w Orłowie, Kobylnikach, Gocanowie, Żegotkach, Górkach,
- Kościoły w Pieraniu, Parchaniu, Górze, Janikowie, Kościelcu Kuj.,
- Grobowiec w kształcie piramidy i zabytkowy cmentarz w Górze,
- Kalwaria w Pakości i kościół pw. św. Bonawentury,
- Most kolejowy w Przedbojewicach, Pakości, Kunowie, Żabnie, Kłecku,
- Pomnik Władysława Białego i kościół św. Mikołaja w Gniewkowie,
- Bazylika św. Trójcy, Rotunda św. Prokopa, Romańskie Muzeum w Strzelnie,
- Sanktuarium Matki Bożej w Markowicach, gotycka Pani Kujaw,
- Płowce – miejsce historycznej bitwy z 1331 r.,
- i wiele innych atrakcji, o których wkrótce na portalu dziedzictworegionu.pl
Damian Rybak
Fotogaleria – “Ruina” w Inowrocławiu w scenerii jesiennej i zimowej:
Fotogaleria – wnętrze kościoła pw. Imienia NMP:
Wkrótce kolejne zabytkowe kościoły – romańskie, gotyckie i drewniane, pomniki przyrody, architektura drewniana, zabytki techniki, dwory i pałace, miejsca związane z archeoturystyką, parki miejskie, perły architektury, cuda natury, skarby kultury oraz turystyczne szlaki z Kujaw, Pałuk i Wielkopolski, a także atrakcje i ciekawostki z regionu, stanowiące niepodważalne dziedzictwo ;), bądźcie zatem na bieżąco korzystając ze strony dziedzictworegionu.pl
Jeśli podobał Wam się artykuł – nie przechodź obok niego obojętnie 😉 Polub lub obserwuj stronę na Facebooku (zostaw łapkę w górę lub serducho), jeśli masz jakieś pytanie – zostaw tam komentarz, a jeśli chcesz się podzielić informacją ze swoimi znajomymi – po prostu udostępnij innym na profilach społecznościowych, za co z góry dziękuję.
Uwaga, uwaga !!! Poszukujemy starych, przedwojennych i powojennych zdjęć, pocztówek i innych zbiorów… (w tym przypadku dotyczących kościołów i innych zabytków z Inowrocławia) 😉 Szczegóły znajdziesz pod linkiem – https://dziedzictworegionu.pl/?p=3848 😉
Żaden fragment niniejszego artykułu, który jest częścią wcześniejszych publikacji autora, nie może być reprodukowany w formie elektronicznej, zapisywany w systemach pamięciowych, systemach fotokopii, nagrań lub innych metodach bez pisemnej zgody właściciela praw autorskich (może być jednak udostępniany na profilach społecznościowych z podaniem źródła – dziedzictworegionu.pl).
Prawa autorskie związane z witryną internetową dziedzictworegionu.pl podlegają ochronie Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz. U. z 1994 r. nr 24, Poz.83 ze zm.).
O zabytkach i atrakcjach powiatu i gminy Inowrocław, szczególnie perłach architektury, cudach natury, skarbach kultury czy też zabytkach techniki, archeologii i historii, możesz zgłębić swoją wiedzę w niektórych z poniższych wydawnictw, a także będziesz mógł poczytać w przygotowywanej przeze mnie publikacji „Dziedzictwo regionu” …
Większość publikacji można zakupić w Strzelnie (PTTK, Muzeum, Kancelaria parafialna) i innych punktach na Szlaku Piastowskim.
Portal dziedzictworegionu.pl poleca następujące firmy z regionu prowadzące działalność, dla branży turystycznej specjalne zniżki, a dla pozostałych firm najniższe ceny w okolicy:
