Według danych Narodowego Instytutu Dziedzictwa (z 2019 r.) w całej Polsce do rejestru zabytków wpisanych jest ponad 65 tysięcy budynków drewnianych, z czego 2785 stanowią obiekty sakralne (kościoły i sale modlitewne, dzwonnice, kaplice oraz kostnice). Najliczniejsze są oczywiście świątynie i miejsca modlitw (1729) – katolickich, cerkwi, zborów, unickich, meczetów, staroobrzędowców i molenn (domów modlitw bezpopowców). W województwie kujawsko-pomorskim znajdują się 64 zabytkowe, drewniane kościoły, m.in. w powiecie mogileńskim – 6, żnińskim – 5, inowrocławskim – 4. Tym razem zapraszamy w okolice historycznego Jeziora Gopło – do Kościeszek, w powiecie mogileńskim.
Drewniany kościół w Kościeszkach
Kościeszki to urokliwa wieś wchodząca w skład gminy Jeziora Wielkie, zamieszkuje ją ok. 330 mieszkańców. Miejscowość położona na zachodnim brzegu Gopła, ok. 13 km na południe od Kruszwicy i 14 km na południowy-wschód od Strzelna, w obrębie Nadgoplańskiego Parku Tysiąclecia. Pomimo, że miejscowość leży na uboczu głównych dróg, może jednak poszczycić się ciekawym zabytkiem, który już z daleka wita swoją charakterystyczną sylwetką przybyłych gości. Mowa tu o drewnianym kościele pw. Św. Anny z 1766 r. Historia wsi i parafii sięga XIII w. (wzmianki z 1271 r., z treści testamentu komesa Lękomira – właściciela dóbr ziemskich Lachmirowice), kiedy istniał tu kościół pw. św. Piotra i św. Pawła. W XV w. wieś nazywała się „Kościeszyce”, od właścicieli majątku – rodu Kościeszów.
Obecna świątynia została ufundowana przez wojskiego radziejowskiego Franciszka Wysockiego, staraniem proboszcza Floriana Ostromęckiego. Kościół jest orientowany, wzniesiony w stylu barokowym, o drewnianej konstrukcji zrębowej oszalowanej deskami, na kamiennej podmurówce, trójnawowy w układzie pseudobazylikowym (podzielony na trzy nawy przez dwa rzędy słupów z arkadami). Prezbiterium nie wyodrębnione z nawy głównej, zamknięte trójbocznie z boczną zakrystią. Kościół był kilkakrotnie odnawiany w 1835, 1863 i 1934 r. W latach 1955-1957 dobudowano kruchtę i kaplicę z boku nawy na podstawie odkrytych fundamentów. Dach dwuspadowy kryty jest gontem, posiada sześcioboczną wieżyczkę na sygnaturkę zwieńczoną blaszanym hełmem baniastym z latarnią zrekonstruowaną w latach 1977-1978.
Wnętrze świątyni
Gdy wchodzimy do kościoła urzeka nas już w kruchcie krucyfiks ludowego rzeźbiarza Józefa Glanca (1837-1930), urodzonego w Rzadkwinie, nazywanego na Kujawach „Mistrzem od Krzyży” (oprócz okolicznych świątyń, kilka jego dzieł znajduje się w prywatnych kolekcjach). Wnętrze bogate jest w liczne rzeźby gotyckie, barokowe i rokokowe. Na uwagę zasługuje przede wszystkim ołtarz główny z 1770 r. oraz rzeźbiona figurka patronki kościoła (ok. 1500 r.) – św. Anna z Dzieciątkiem (po bokach rzeźby Aarona i prorokini Anny, oraz aniołki). W bocznych ołtarzach – rokokowych, umieszczono współczesne kopie Matki Bożej Częstochowskiej i Chrystusa Miłosiernego. Z wcześniejszego kościoła przetrwały późnogotyckie rzeźby: Matka Boska Bolesna (obecnie Muzeum Archidiecezjalne w Gnieźnie) i Chrystus Ukrzyżowany (początek XVI w.). Warto również zauważyć późnobarokowe rzeźby Chrystusa Zmartwychwstałego i św. Jana Chrzciciela (XVIII w.) zdobiące chrzcielnicę z XX w., rokokową ambonę (1766-1770), oraz obraz w pozłacanej ramie przedstawiający Ostatnią Wieczerzę.
Wewnątrz świątyni warto zwrócić uwagę na jeszcze kilka młodszych zabytków: dwie pamiątkowe tablice zawierające nazwiska osób poległych w I wojnie światowej (1914-1918) oraz ku pamięci walczących o niepodległość Polski (1918-1921); natomiast nawę główną zdobią przykuwające wzrok malowidła, które powstały zapewne na tysięczną rocznicę Chrztu Polski, o czym świadczą dwa malowidła w bezpośredniej bliskości chóru (z datami 966 i 1966).
Po lewej stronie głównego wejścia do świątyni znajduje się wieża-dzwonnica, wykonana z drewna w XX wieku (niestety oryginalne gotyckie dzwony ukradli hitlerowcy w czasie II wojny światowej). W obejściu świątyni znajdują się dwie figury: Matki Bożej Niepokalanie Poczętej oraz Serca Jezusowego – umieszczone na niewysokich, murowanych postumentach. Za świątynią, od strony prezbiterium postawiony jest wysoki drewniany krzyż (mniejszy zawisł na ścianie prezbiterium).
Obiekt dla zwiedzających dostępny jest z zewnątrz i wewnątrz, najlepiej jednak wcześniej umówić się z księdzem proboszczem lub panią kościelną, której pragnę serdecznie podziękować za możliwość udostępnienia wejścia do wnętrza świątyni. Zachęcam również do uczestnictwa we Mszy świętej i zwiedzania kościoła przed nabożeństwami. Msze św. odbywają się: w dni powszednie – godz. 18:00, niedziela – 8:00, 10:00, 11:30. W parafii obchodzony jest odpust ku czci św. Anny (26.VII).
Tajemniczy kamień w kwiatowym ogródku
Na terenie zabudowań parafialnych, w pobliżu budynku plebanii znajduje się kamień z romańskim rytem, pochodzący z ok. X w. Być może jest to „symbol solarny” lub krzyż konsekracyjny poprzedniej, średniowiecznej świątyni. A może przypadkowo go tutaj zgubiono, podczas transportu wodnego Gopłem? Na temat tego 1000-letniego zabytku poświęcę wkrótce osobny artykuł.
Zasłużeni dla Kujaw
Na cmentarzu przykościelnym (z 1900 r.) znajdują się groby osób szczególnie zasłużonych dla historii wsi i Kujaw: Juliana Reichsteina – dowódcy oddziału i uczestnika powstania styczniowego (zm. 3.07.1900 r.), Ferdynanda Amrogowicza (1844-1902), Emilii Zakrzewskiej z Mirosławic (1877-1917), płk Stanisława Wyskota-Zakrzewskiego (1902-1986).
Atrakcje turystyczne w najbliższej okolicy:
- Rzeszynek: drewniany spichlerz dworski z XVIII w. i eklektyczny dwór,
- Nadgoplański Park Tysiąclecia z muzeum,
- Romańska kolegiata pw. śś. Piotra i Pawła w Kruszwicy,
- Mysia Wieża – symbol Kruszwicy,
- Jezioro Gopło, Statek „Rusałka”, kruszwickie murale,
- Pałac w Sukowach, Kobylnikach, Gocanowie, Górkach, Bronisławiu,
- Wiatrak koźlak w Chrośnie, Ostrowie i Wilczynie,
- Drewniany kościół w Strzelcach, Wylatowie, Siedlimowie, Wilczynie, Rechcie,
- Grodzisko w Mietlicy, Sanktuarium MB Bolesnej w Skulsku,
- „Askaukalis” – prahistoryczna osada w Kruszy Zamkowej,
- Bazylika św. Trójcy, Rotunda św. Prokopa, Romańskie Muzeum w Strzelnie,
- Inowrocław, romański kościół Imienia NMP, Gotycka Madonna Uśmiechnięta,
- Gotycki kościół farny pw. św. Mikołaja, Drzwi Jubileuszowe,
- Park Solankowy, Tężnie solankowe, Muzeum im. J. Kasprowicza,
- Sanktuarium Matki Bożej w Markowicach,
- Kościół poklasztorny opactwa benedyktynów w Mogilnie,
- Gotycki kościół farny pw. św. Jakuba w Mogilnie,
- Romantyczny park nad jeziorem w Mogilnie,
- i wiele innych atrakcji, o których wkrótce na portalu dziedzictworegionu.pl
Damian Rybak
Fotogaleria – drewniany kościół w Kościeszkach z 1766 r.:
A czytałeś już o innych drewnianych kościoła opisywanego regionu w: Pieraniu, Parlinie, Strzelcach, Rechcie, zachęcam również do lektury 😉
Wkrótce kolejne zabytkowe kościoły, architektura drewniana, zabytki techniki, dwory i pałace, pomniki przyrody, miejsca związane z archeoturystyką, perły architektury, cuda natury, skarby kultury oraz turystyczne szlaki z Kujaw, Pałuk i Wielkopolski, a także atrakcje i ciekawostki z regionu, stanowiące niepodważalne dziedzictwo ;), bądźcie zatem na bieżąco korzystając ze strony dziedzictworegionu.pl
Podobało się? Polub stronę na Facebooku, jeśli masz jakieś pytanie – zostaw tam komentarz, a jeśli chcesz się podzielić informacją ze swoimi znajomymi – po prostu udostępnij innym na profilach społecznościowych, za co z góry dziękuję.
Żaden fragment niniejszego artykułu, który jest częścią wcześniejszych publikacji autora, nie może być reprodukowany w formie elektronicznej, zapisywany w systemach pamięciowych, systemach fotokopii, nagrań lub innych metodach bez pisemnej zgody właściciela praw autorskich (może być jednak udostępniany na profilach społecznościowych z podaniem źródła – dziedzictworegionu.pl).
O zabytkach i atrakcjach powiatu Mogilno (gminy Jeziora Wielkie), szczególnie perłach architektury, cudach natury, skarbach kultury czy też zabytkach techniki, archeologii i historii, będziesz mógł poczytać w przygotowywanej przeze mnie publikacji „Dziedzictwo regionu” … 😉
Portal dziedzictworegionu.pl poleca następujące firmy z regionu prowadzące działalność, dla branży turystycznej specjalne zniżki, a dla pozostałych firm najniższe ceny w okolicy:
