Benedyktyni to jeden z najstarszych zakonów katolickich w Europie i w Polsce, założony w VI wieku przez Benedykta z Nursji, który w młodości postanowił zostać pustelnikiem. Pierwsze opactwo zostało założone w 529 r. na Monte Cassino, natomiast najstarsze w Polsce – Tyniec i Mogilno (w XI wieku, w czasach Kazimierza Odnowiciela), oraz nieco później Lubiń.
Mnisi w swojej regule kładli nacisk na wspólną modlitwę i sprawowanie uroczystej liturgii, pracę umysłową (nauczanie i kopiowanie rękopisów) i fizyczną (w zakresie rolnictwa i rzemiosła) – „Ora et Labora”. Benedyktyni przyczynili się do rozwoju piśmiennictwa (przepisywanie ksiąg – dzięki nim przetrwało wiele dzieł antycznych, zakładali skryptoria, biblioteki, szkoły), ogrodnictwa i budownictwa sakralnego, rzemiosła artystycznego (iluminatorstwo), muzyki religijnej (do dzisiaj słyną z chorałów gregoriańskich), medycyny (szpitale) i wielu innych mniejszych rzeczy.
Historia, fazy budowy, architektura…
Pobenedyktyński kościół pw. św. Jana Apostoła w Mogilnie powstał ok. 1050 r., jest jednym z najstarszych w Polsce (obok tynieckiego). Świątynia i klasztor znajdują się na niewielkim wzgórzu, od strony wjazdu do miasta, przy północno-wschodnim brzegu Jeziora Mogileńskiego. Benedyktyni przybyli tutaj prawdopodobnie z Brauweller, okolice Kolonii. Opactwo to odegrało ogromną rolę w chrystianizacji średniowiecznej Polski, szczególnie Pomorza i Mazowsza. Mogileński klasztor był ważnym ośrodkiem religijnym i gospodarczym aż do czasów zaborów. W 1816 r. władze pruskie zabroniły przyjmowania nowych mnichów, a w 1833 r. przeprowadziły ostateczną kasatę klasztoru.
Romański, kamienny kościół klasztorny powstał z fundacji Kazimierza Odnowiciela. Zbudowano go z granitowych ciosów i martwicy wapiennej, a w późniejszym okresie romańskim został przebudowany z użyciem cegieł. Z tego czasu pochodzi m.in. zamknięcie absydy w prezbiterium. W tzw. drugiej fazie budowy nadbudowano prezbiterium, przekształcono kryptę wschodnią obniżając ją i likwidując pierwotne sklepienie.
Pierwszy kościół klasztorny był orientowaną trójnawową bazyliką, z wieżą od zachodu położoną nad kruchtą, dwupoziomowym prezbiterium zamkniętym absydą główną i parą absyd od wschodu przy pseudotransepcie. Obecny kształt świątyni to zachowana trójnawowa bazylika filarowa z wyodrębnionym prostokątnym prezbiterium z absydą i parą czworobocznych wież w fasadzie zachodniej (z końca XVIII w.), relikty pseudotranseptu widać jedynie na poziomie fundamentów..
Na przestrzeni wieków kościół wielokrotnie przebudowywano, dodano elementy w gotyku, renesansie i baroku. Mimo to wewnątrz świątyni zachowało się wiele romańskich elementów, m.in.: fundament pierwszego kościoła, niewielkie okienka romańskie, ściana w nawie południowej, dwie kaplice oraz trzy krypty połączone późniejszym podziemnym korytarzem. Krypta wschodnia położona jest pod prezbiterium, pierwotnie stanowiła dolną część dwupoziomowego prezbiterium. W pomieszczeniu tym znajduje się kamienny ołtarz z oryginalną romańską mensą i grobowiec opata z XII w., w którym znaleziono naczynie liturgiczne w kształcie konia, tzw. akwamanila. Wnętrze tej krypty nakryte jest kolebkowym sklepieniem z XIII w.
Ołtarz i znaleziska dają świadectwo, że odprawiano tam nabożeństwa przez ponad 800 lat. Zachodnia krypta ze sklepieniem krzyżowym, oparta jest na centralnej kolumnie zwanej „opatem”, pochodzi z czasów wznoszenia świątyni, uważana jest za najlepiej zachowane w Polsce (obok wawelskiej krypty św. Leonarda) pomieszczenie podziemne z epoki romańskiej. Pierwotnie krypta mogła pełnić funkcję chóru zakonnego. W trzeciej krypcie środkowej zorganizowano wystawę muzealną, na której można zapoznać się z charyzmatem Benedyktynów, historią kościoła i klasztoru, kalendarium czy zobaczyć w gablotach znaleziska archeologiczne. W kryptach (we wnęce) znajduje się też trumienka ze szczątkami ojca przeora Maura Buzewskiego i krzyż z relikwiami św. Illuminata. Podziemia mogileńskiej świątyni są świadkiem początków chrześcijaństwa i polskiej państwowości tworzonej przez pierwszych, piastowskich władców Polski – czuje się tam ducha przeszłości.
Zabytkowe wyposażenie i najnowsze odkrycia
W świątyni warto zwrócić uwagę na późnogotyckie sklepienia kryształowe (bardzo cenne i rzadko spotykane) oraz sklepienia gwiaździste, rokokowy ołtarz główny z XVII-wiecznym obrazem Matki Bożej Śnieżnej (dzieło warsztatu wielkopolskiego), a w wirydarzu na XI-wieczną romańską studnię. Studnia o głębokości ok. 8 m jest prawdopodobnie najstarsza w Polsce i pochodzi z czasów powstania opactwa. Warto również zobaczyć młodsze wyposażenie: stalle z lat 1760–1770 ozdobione nowymi figurami opatów mogileńskich, dwa barokowo-klasycystyczne ołtarze boczne z XVIII w. (umieszczono w nich m.in. obrazy przedstawiające św. Benedykta z Nursji i jego siostrę – św. Scholastykę) oraz rokokową ambonę. Pod chórem organowym przykuwa uwagę fresk przedstawiający króla Bolesława Śmiałego, dobrodzieja mnichów i klasztoru.
W ostatnich latach podczas prac renowacyjnych odsłonięto w kościele mury romańskie, posadzkę w prezbiterium z XIII w., oraz fragmenty wczesnogotyckich polichromii z XIII w., oraz ceglany portal prowadzący z krużganków do kościoła. Klasztor był ogrzewany w średniowieczu piecem typu hypocaustum, było to ogrzewanie działające na zasadzie grawitacji. Odrestaurowany system grzewczy, udostępnia się zwiedzającym w wyjątkowych sytuacjach. Od 1 stycznia 2014 r. klasztor i parafia zostały przekazane pod opiekę duszpasterską Zakonowi Braci Mniejszych Kapucynów Prowincji Warszawskiej. Budynki klasztorne na nowo wypełniły się życiem zakonnym naznaczonym charyzmatem św. Franciszka z Asyżu.
Ciekawostki
Nazwa miejscowości wywodzi się od słowa mogiła – wzniesienia nad jeziorem. Początki grodu związane są ze sprowadzeniem do Mogilna oo. benedyktynów przez Kazimierza Odnowiciela ok. 1045 r. (inni historycy twierdzą, że sprowadził ich Bolesław Śmiały w 1065 r.). Prawa miejskie nadaje król Władysław Jagiełło w 1398 r., na tzw. prawie magdeburskim, chociaż pierwsze wzmianki o miejscowości znajdują się w dokumencie papieża Aleksandra III z 1179 r.
Herb Mogilna nawiązuje również do oo. benedyktynów – przedstawia trzy przecinające się złote krzyże (tzw. układ na roztrój lub młynek) na błękitnym tle. Miasto do uzyskania praw miejskich było własnością klasztoru, stąd pochodzi właśnie motyw herbowy.
Kościół, krypty i klasztor warto zwiedzić z wieloletnim przewodnikiem – Panem Zenonem Popiołek, należy jednak wcześniej umówić się telefonicznie – 604 091 654, polecamy.
Damian Rybak
Fotogaleria – Kościół poklasztorny dawnego opactwa benedyktynów:
Atrakcje turystyczne w najbliższej okolicy:
- Gotycki kościół farny pw. św. Jakuba w Mogilnie,
- Park miejski nad jeziorem, fontanna, pomniki,
- Stary cmentarz komunalny w Mogilnie, Mauzoleum,
- Pomnik Powstańców Wielkopolskich w Mogilnie,
- Poewangelicki kościół NMP Królowej Polski w Dąbrowie,
- Żelazny most kolejowy w Żabnie, Kunowie,
- Historyczno-etnograficzne muzeum w Chabsku,
- Pałace i dwory w: Wieńcu, Czarnotulu, Szczeglinie, Bronisławiu, Parlinie, Dąbrowie,
- Gotyckie kościoły w Kwieciszewie i Gębicach,
- Drewniany kościół w Strzelcach, Wylatowie, Kamieńcu, Niestronnie, Parlinie, Rechcie,
- Jezioro Mogileńskie, Jezioro i plaża w Wiecanowie,
- Schrony bojowe z 1939 r. w Bystrzycy przed Mogilnem,
- Bazylika św. Trójcy, Rotunda św. Prokopa, Romańskie Muzeum w Strzelnie,
- Wieża widokowa i kościół w Dusznie, zabytkowa kuźnia w Wydartowie,
- Kuźnia w Sucharzewie, Sanktuarium Matki Bożej w Markowicach,
- i wiele innych atrakcji, o których wkrótce na portalu dziedzictworegionu.pl
Wkrótce kolejne zabytkowe kościoły – romańskie, gotyckie i drewniane, zabytki techniki, dwory i pałace, pomniki przyrody, architektura drewniana, miejsca związane z archeoturystyką, parki miejskie, perły architektury, cuda natury, skarby kultury oraz turystyczne szlaki z Kujaw, Pałuk i Wielkopolski, a także atrakcje i ciekawostki z regionu, stanowiące niepodważalne dziedzictwo ;), bądźcie zatem na bieżąco korzystając ze strony dziedzictworegionu.pl
Podobało się? Polub stronę na Facebooku, jeśli masz jakieś pytanie – zostaw tam komentarz, a jeśli chcesz się podzielić informacją ze swoimi znajomymi – po prostu udostępnij innym na profilach społecznościowych, za co z góry dziękuję.
Żaden fragment niniejszego artykułu, który jest częścią wcześniejszych publikacji autora, nie może być reprodukowany w formie elektronicznej, zapisywany w systemach pamięciowych, systemach fotokopii, nagrań lub innych metodach bez pisemnej zgody właściciela praw autorskich (może być jednak udostępniany na profilach społecznościowych z podaniem źródła – dziedzictworegionu.pl).
O zabytkach i atrakcjach powiatu i gminy Mogilno, szczególnie perłach architektury, cudach natury, skarbach kultury czy też zabytkach techniki, archeologii i historii, możesz zgłębić swoją wiedzę w niektórych z poniższych wydawnictw, a także będziesz mógł poczytać w przygotowywanej przeze mnie publikacji „Dziedzictwo regionu” …
Portal dziedzictworegionu.pl poleca następujące firmy z regionu prowadzące działalność, dla branży turystycznej specjalne zniżki, a dla pozostałych firm najniższe ceny w okolicy:
