Symbolem orszaku zapustnego na Kujawach jest kolorowy orszak z tzw. wędrującą kozą. Autentyczny zwyczaj chodzenia z kozą, żywy folklor kujawski pielęgnowany przez mieszkańców gminy Strzelno trwa nieustannie od kilkudziesięciu lat (rozpoczął się po II wojnie światowej, choć niektórzy uważają, że jeszcze wcześniej). W tej gminie tradycję wędrującego i rozśpiewanego korowodu przebierańców i muzykantów, obwieszczającego zakończenie karnawału kultywują dwa sołectwa: Bożejewice i Ciencisko.
Mieszkańcy tych dwóch miejscowości wędrują z kozą w barwnym korowodzie, od sklepu do sklepu (przedsiębiorstw, zakładów pracy, instytucji, stowarzyszeń, szkół, bibliotek), od wsi do wsi (od gospodarstwa, domu, mieszkania), zaczepiają przechodniów a nawet samochody – szczególnie atrakcyjne kobiety, wtedy mało kto uniknie od uczestników korowodu zaczepki. „Podkoziołek” jest symbolem nadchodzącego okresu 40-dniowego Wielkiego Postu, oznacza dla mieszkańców Kujaw, że kończy się karnawał – czas hucznych zabaw, tańców i biesiad przy muzyce z dobrym kujawskim jadłem. Przebierańcy śpiewają, tańczą i zbierają datki, które później przeznaczają na podkoziołkowy bal w swoich sołectwach – przygotowany przez KGW. Zapustnicy kończą harce równo o północy, gdyż wtedy rozpoczyna się Wielki Post, mający nas przygotować do Świąt Wielkanocy.
„Podkoziołek Kujawski” na liście Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego
Dwa lata temu, 30 grudnia 2020 r. Narodowy Instytut Dziedzictwa dokonał kolejnego wpisu na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego, na listę tą trafił piękny i stary zwyczaj „Chodzenie z kozą na Kujawach”. Tę kujawską tradycję kończącą karnawał powinni znać przede wszystkim mieszkańcy województwa kujawsko-pomorskiego. Na stronie Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego możemy przeczytać:
„Chodzenie z kozą to zwyczaj obchodzenia domów na terenie Kujaw przez grupy przebierańców pod koniec karnawału (od Tłustego Czwartku do wtorku przed Popielcem). Jest to kontynuacja dawnych ludowych praktyk o charakterze magicznym, których celem było zapewnienie urodzaju”.
Autorami wniosku o wpis są Michał Kwiatkowski i Krystyna Pawłowska z Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku. Mają oni nadzieję, że dzięki wpisowi, zwyczaj ten trafi do innych regionów, a na Kujawy przyjadą zainteresowane osoby, które będą chciały zobaczyć jak ten zwyczaj wygląda na żywo.
Narodowy Instytut Dziedzictwa zachęca do zgłaszania do wpisu na Krajową Listę NDK wszelkich działań związanych z praktykowaniem tradycji, zwyczajów, obyczajów, wykonywaniem tradycyjnego rzemiosła i rękodzieła, kultywujące pamięć historyczną, przechowujące wiedzę tradycyjną i wierzenia, zajmujące się tradycjami muzycznymi, widowiskowymi, językowymi i wszelkimi innymi przejawami usankcjonowanej tradycją działalności człowieka. Dotychczas zarejestrowano 57 wpisów, w tym między innymi: polskie tańce narodowe – polonez, mazur, kujawiak, oberek, krakowiak; Przywołówki Dyngusowe w Szymborzu (dzielnica Inowrocławia); Tradycje dudziarskie w Wielkopolsce, Carillonowa muzyka w Gdańsku. Ostatnio listę uzupełniają z 3 lutego 2022 r. dwa kolejne elementy: bursztyniarstwo kurpiowskie z Puszczy Zielonej i snutka golińska – hafciarstwo południowej Wielkopolski.
Zwyczaj chodzenia z kozą na Kujawach, przekazywany od pokoleń
Ten przedchrześcijański obrzęd przetrwał na Kujawach do dnia dzisiejszego w gminie Strzelno – Bożejewice, Ciencisko oraz odradza się w Markowicach. W innych kujawskich wioskach i miasteczkach głównie w Inowrocławiu (koza mątewska i szymborska), Janikowie, Ludzisku, Tucznie, Zakrzewie k. Dąbrowy Biskupiej, Lubieniu Kujawskim, Brześciu Kujawskim i okolicy (Lubraniec, Rzadka Wola, Osięciny, Topólka), Izbicy Kujawskiej, we Włocławku i okolicach (Śmiłowicach, Wichrowicach, Olganowie, Kuźnicach, Bądkowie, Lubanie, Kucerz, Warząchewka Nowa, Warząchewka Polska, Pińczata, Jaranowo, Kłobia, Ossowo), okolice Ciechocinka i Aleksandrowa Kujawskiego (Grabie, Opoki, Przybranowo, Służewo, Straszewo), a także Siniarzewo i Krzywosądz.
„Chodzenie z kozą na Kujawach” to zwyczaj, który jest przekazywany z pokolenia na pokolenie. Młode osoby, które chodzą z kozą w barwnym korowodzie, utożsamiają się z tym zwyczajem i uważają, że skoro chodził jego ojciec i dziadek – to jest to ich również misja by zwyczaj ten nie zaginął. Dawniej życie ludzi na wsi uzależnione było od zbiorów plonów, obchód kóz przed środą popielcową zawierał akcenty zaklinania urodzaju, zapewnienia dostatku, wypędzenia złych mocy, oraz zimy – pory nieprzychylnej rolnikowi.
Maszkarony zwierząt – koza, koń, bocian i niedźwiedź uosabiały wegetację przyrody. Muzyka, hałas, dzwonki, uderzenia bata, bodzenie przez kozę, oraz tańce i podskakiwania miały odpędzić wszelkie zło, a w szczególności zimę i przywitać nowe siły witalne wiosny, urodzaj i powodzenie. W korowodzie kujawskim nie brakuje też przebranych za „obcych” (w tym rozumieniu Żyd i Żydówka, Cyganie) oraz postaci dwoiste takie jak: „dziad na babie” lub „żywy na umarłym” (żywy symbolizował nadchodzącą wiosnę a umarły odchodzącą zimę). Z czasem w skład zapustnych przebierańców dochodziły inne figury: śmierć z kosą, diabeł, para młoda, kominiarz, „siora” – chłop przebrany za cycatą babę z dużym wiklinowym koszem zbierający wynagrodzenie i dary za zabawianie gospodarzy, policjant, strażak, żołnierz (z czasów legionów Dąbrowskiego), oraz liczni muzykanci lub kapela ludowa.
Ostatnia zabawa taneczna przed Wielkim Postem
Chodzeniu z kozą towarzyszy na końcu zabawa taneczna, podkoziołek w karczmie lub świetlicy wiejskiej. Kiedyś miała ona charakter matrymonialny, dziś to po prostu potańcówka kończąca karnawał. W zeszłym roku w Bożejewicach, ze względu na pandemię i oboszczenia niestety zabawa się nie odbyła. W tym roku zabawa ostatkowa odbyła się w świetlicy wiejskiej przy muzyce zespołu “DEMO”, tańce trwały do 23:59.
Atrakcje turystyczne w najbliższej okolicy, które warto zobaczyć:
- Sanktuarium Matki Bożej w Markowicach, Nekropolia w Wymysłowicach,
- Bazylika św. Trójcy, Rotunda św. Prokopa, Romańskie Muzeum w Strzelnie,
- Inowrocław – romański kościół Imienia NMP, Gotycka Madonna Uśmiechnięta,
- Gotycki kościół farny pw. św. Mikołaja, Drzwi Jubileuszowe,
- Park Solankowy, Zespół Tężni Solankowych, Muzeum im. J. Kasprowicza,
- Kolegiata pw. św. Piotra i Pawła w Kruszwicy,
- Mysia Wieża – symbol Kruszwicy,
- Jezioro Gopło, Statek „Rusałka”, kruszwickie murale,
- Nadgoplański Park Tysiąclecia z muzeum,
- „Askaukalis” – prahistoryczna osada w Kruszy Zamkowej,
- Pałac w Górkach, Broniewicach, Orłowie, Kobylnikach, Gocanowie,
- Kościoły w Kołodziejewie, Mątwach, Janikowie, Parchaniu, Górze, Kościelcu Kuj.,
- Żelazny most kolejowy w Pakości, Przedbojewicach, Kunowie, Żabnie,
- Drewniany kościół w Kościeszkach, Siedlimowie, Rechcie, Strzelcach,
- Wiatrak koźlak w Chrośnie, Ostrowie i Wilczynie,
- Kalwaria w Pakości i kościół pw. św. Bonawentury,
- i wiele innych atrakcji, o których wkrótce na portalu dziedzictworegionu.pl
Damian Rybak
Fotogaleria – “Podkoziołek kujawski”, żywy folklor w Bożejewicach ‘2021:
Krótkie filmy, promujące “Podkoziołek kujawski” w Bożejewicach na naszym fanpage dziedzictworegionu.pl na Facebooku – cz.1, cz.2, cz.3. Zachęcamy również do odwiedzin strony Nasze Bożejewice tam znajdziesz informacje i zdjęcia z “Podkoziołka 2022”.
Czytaj także o innych zwyczajach, obrzędach i tradycjach – “Noc Kupały a Noc Świętojańska”.
Wkrótce kolejne zwyczaje, obrzędy, tradycje, dwory i pałace, romantyczne parki miejskie, krajobrazowe i dworskie, zabytkowe kościoły, zabytki techniki, muzea, pomniki przyrody, architektura drewniana, miejsca związane z archeoturystyką, perły architektury, cuda natury, skarby kultury oraz turystyczne szlaki z Kujaw, Pałuk i Wielkopolski, a także atrakcje i ciekawostki z regionu, stanowiące niepodważalne dziedzictwo ;), bądźcie zatem na bieżąco korzystając ze strony dziedzictworegionu.pl
Uwaga, uwaga !!! Poszukujemy starych, przedwojennych zdjęć, pocztówek i innych zbiorów… (w tym przypadku dawnych zdjęć z podkoziołka w kujawskich miejscowościach) 😉
Zwracamy się z serdeczną prośbą do naszych Czytelników o udostępnienie/użyczenie starych przedwojennych zdjęć, pocztówek, rysunków, rycin, dokumentów dotyczących zabytków (kościołów, zamków, pałaców, dworów, wiatraków, pomników, kapliczek itp.) być może też pamiątek rodzinnych, listów z regionu Kujaw, Pałuk i Wielkopolski, czyli obszaru opisywanego głównie na portalu dziedzictworegionu.pl (nie z całej Polski). Z pewnością również w wielu domach zachowały się archiwalne zdjęcia (dotyczące naszych zwyczajów, obrzędów, tradycji, świąt kościelnych i państwowych, czy też dawnej pracy na wsi, rzemieślniczej, zawodowej i zajęć domowych). Wszelkie użyczone zdjęcia i inne materiały zeskanujemy, zarchiwizujemy i oryginały Państwu oddamy. Planujemy wykorzystać stare fotografie w różnych wystawach tematycznych organizowanych w muzeach i domach kultury. Niektóre prawdopodobnie wykorzystamy w regionalnych publikacjach (oczywiście wykorzystane zbiory, za Waszą zgodą podpiszemy z imienia lub nazwiska, lub wedle życzenia zachowamy anonimowość).
Zainteresowane osoby tym tematem zapraszamy do kontaktu z redakcją poprzez maila: dziedzictworegionu@gmail.com / damianrstrzelno@wp.pl (ewentualnie muzeumstrzelno@wp.pl lub telefonicznie). W przypadku wysyłki zeskanowanych zdjęć i innych zbiorów prosimy chociaż o krótki opis – co przedstawia fotografia, kto na niej się znajduje (jeśli są osoby), oraz data / chociaż rok kiedy zrobiono zdjęcie (autor – jeśli jest znany). Z góry dziękujemy, niektóre zdjęcia będziemy regularnie umieszczać na naszym fanpage na fb i tematycznie w artykułach na stronie.
O wielu zabytkach i atrakcjach regionu Kujaw, Pałuk i Wielkopolski możesz poczytać w licznych moich publikacjach :)
Większość publikacji można zakupić w Strzelnie (PTTK, Muzeum, Biuro Parafialne) i innych punktach na Szlaku Piastowskim.
Podobało się? Polub stronę na Facebooku, jeśli masz jakieś pytanie – zostaw tam komentarz, a jeśli chcesz się podzielić informacją ze swoimi znajomymi – po prostu udostępnij innym na profilach społecznościowych, za co z góry dziękuję.
Żaden fragment niniejszego artykułu, który jest częścią wcześniejszych publikacji autora, nie może być reprodukowany w formie elektronicznej, zapisywany w systemach pamięciowych, systemach fotokopii, nagrań lub innych metodach bez pisemnej zgody właściciela praw autorskich (może być jednak udostępniany na profilach społecznościowych z podaniem źródła – dziedzictworegionu.pl).
O wybranych zabytkach szczególnie perłach architektury, cudach natury, skarbach kultury czy też zabytkach techniki, archeologii i historii (także zwyczajach, tradycjach), będziesz mógł poczytać w przygotowywanej przeze mnie publikacji „Dziedzictwo regionu” …
REKLAMA ! REKLAMA ! REKLAMA !
Jeśli chcesz mieć reklamę pod tym artykułem swojej działalności gospodarczej skontaktuj się z naszą redakcją, dla branży turystycznej (hotele, restauracje, przewozy autokarowe, usługi turystyczne itp.) oferujemy specjalne zniżki, a dla pozostałych firm najniższe ceny w okolicy, szczególnie w przestrzeni poniżej zapraszamy firmy z kujawskich miejscowođci 😉 😉 😉