Romański tympanon fundacyjny i fundator kościoła św. Trójcy w Strzelnie.

Bazylika poklasztorna pw. św. Trójcy w Strzelnie, dzisiaj kościół parafialny, jeden z najpiękniejszych kościołów na Szlaku Piastowskim i Kujawach, mający status Pomnika Historii to unikalna perła architektury i sztuki, która nie podlega wątpliwej dyskusji. Ten kościół z czasów Mieszka III Starego zachował w znacznym stopniu pierwotną, romańską strukturę budowlaną.  Świątynia stanowi prawdziwą skarbnicę eksponatów z różnych epok – od romańskiej, po gotyk, barok i czasy współczesne (ponad 300 zabytków ruchomych), niezwykłe dzieła sztuki wypełniają jej wnętrze, dzięki którym miejsce to stało się sanktuarium dla ogółu wiernych oraz pielgrzymów i turystów z najodleglejszych zakątków świata. Można tam zobaczyć wiele zabytków z czasów romańskich, z przepięknymi kolumnami cnót i przywar na czele, ale dzisiaj skupimy się na tympanonie donacyjnym z najstarszym w Polsce wizerunkiem św. Anny z maleńką córką Marią. Płaskorzeźba ta skrywa historię z przed ośmiuset lat zapisaną w piaskowcu, ale o tym już za chwilę…

Tympanon fundacyjny znajduje się na zewnątrz kościoła po stronie południowej, nad wejściem do gotyckiej kaplicy św. Barbary. Wykonany jest z piaskowca o wymiarach: długość u podstawy 1,44 m., wysokość 0,72 m., grubość 0,21 m. Romański tympanon erekcyjny jest w całości rzeźbiony i przedstawia św. Annę trzymającą na ręku maleńkie dziecko, czyli Najświętszą Marię Pannę w powijakach, po bokach znajdują się kobieta oraz młody mężczyzna adorujący świętą w pozycji klęczącej. Postać męska to fundator o imieniu Piotr (mówi o tym napis w górnej części tympanonu), który oddaje na klęczkach cześć św. Annie, trzymając w dłoniach model świątyni. Wizerunek bazyliki nie odzwierciedla całej budowli, jest niedokładny i ukazuje tylko niektóre jej cechy. Wyobrażenie to potwierdza jednak pierwotny zamysł wzniesienia dwuwieżowej fasady zachodniej.

Kim jest wspomniany fundator romańskiej budowli w Strzelnie? Temat budził wątpliwości historyków sztuki i architektury oraz archeologów od ponad stu lat. Imię Piotr odczytano z łacińskiej inskrypcji tympanonu fundacyjnego, na kolumnie spiralnej wewnątrz kościoła, wspomina także o nim bulla papieska z 1193 r. Najnowsze badania archeologiczne prowadzone przez Instytut Archeologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu przechylają szalę na rzecz możnowładcy i dobroczyńcy norbertańskich kanoniczek w Strzelnie, palatyna kujawskiego i kasztelana kruszwickiego Piotra Wszeborowica. Palatyn (comes palatinus), czyli wojewoda, był drugą osobą w państwie, dowodził wojskiem w zastępstwie księcia, wyręczał go w sądach, sprawował nadzór nad bezpieczeństwem i porządkiem na dworze, a w razie małoletniości władcy, zastępował go. Piotr Wszeborowic był wnukiem Piotra Włostowica, a Wszeborowice stanowili odgałęzienie rodu Łabędziów.

Przedstawiony na tympanonie młody mężczyzna to najprawdopodobniej jego syn Krystyn, gdyż Piotr Wszeborowic zmarł ok. 1196 r. Imię Krystyn widnieje w zapisce o poświęceniu kościoła pw. Świętej Trójcy i Najświętszej Marii Panny obok biskupa kujawskiego Barty, który konsekrował świątynię w 1216 r. Nie do końca natomiast wiadomo, kim jest na tympanonie kobieta z otwartą księgą w dłoniach, klęcząca po prawej stronie św. Anny. Jej cofnięte czoło, modelunek głowy i rysy twarzy świadczą, że jest kobietą w starszym wieku. Jedni interpretują ją jako małżonkę Piotra Wszeborowica z cennym rękopisem jako darem, niektórzy natomiast jako pierwszą przeoryszę strzeleńskich norbertanek – Beatrycze (córkę Piotra Włostowica) z księgą reguły zakonnej.

Centralnie przedstawiona postać świętej Anny podtrzymuje niemowlęcą Marię na ręku. Ubrana jest w długą suknię z ciężkimi lejkowatymi rękawami, popularną w strzeleńskiej ikonografii kolumn. Matczyny gest zbliżenia swojej głowy do głowy dziecka wyraża przede wszystkim macierzyńskie uczucia i troskę o własne dziecko, mniej natomiast wiąże ją z przyjmowaniem ofiarowanej świątyni. Fundator strzeleńskiej bazyliki uczcił w ten sposób babcię Jezusa i poświęcił jej kościół klasztorny. Podobne przedstawienia tympanonów ze św. Anną zobaczymy we francuskich katedrach poświęconych NMP, czasem występuje tam tzw. „brama św. Anny” obok portalu z cyklem przedstawień maryjnych.

Na obrzeżu tej płaskorzeźby znajduje się łacińska inskrypcja objaśniająca treść przedstawionej sceny („TE VELVT OPTARAT HOC DONO PETRVS HONORAT VIRGINIS ANNA PIE MATER VENERANDA MARIE”), która według tłumaczenia Mariana Plezi znaczy: Tobie Anno, czcigodna matko pobożnej dziewicy Marii, darem tym cześć oddaje Piotr, tak jak sobie tego ongiś życzył. Napis nosi cechy typowej dla XII w. formy heksametru rymowanego, tu natomiast można doszukać się pokrewieństwa z inskrypcjami wrocławskich tympanonów wotywnych. Od spodu tympanonu, wśród wiciowych ornamentów roślinnych, znajduje się błogosławiąca prawa dłoń Boga Ojca (Manus Dei).

Pierwotne miejsce osadzenia tympanonu fundacyjnego bazyliki klasztornej strzeleńskich norbertanek nie jest znane. Badania archeologiczne wykluczyły, by mógł być on umieszczony w ścianie zachodniej. Oryginalnie zatem prawdopodobnie znajdował się w południowo-zachodniej części świątyni, stanowiąc zwieńczenie portalu prowadzącego na emporę fundatorów. Bez wątpienia umieszczony był nad wejściem dla ludzi świeckich, miał głosić chwałę fundatora i umacniać jego prestiż. Pierwsze tympanony donacyjne występują już na mozaikach Rawenny i Konstantynopola, a rozpowszechnione zostały w rzeźbie romańskiej Europy Zachodniej i Środkowej.

Ciekawostki dotyczące romańskich tympanonów fundacyjnych w Polsce już wkrótce…

Zwiedzanie zabytków w Strzelnie

Zwiedzanie Pomnika Historii (Rotunda św. Prokopa, Bazylika św. Trójcy, Romańskie Muzeum) odbywa się codziennie od wiosny do listopada: od poniedziałku do soboty 9:00 – 17:00, w niedzielę 13:00 – 17:00. Aktualny cennik znajduje się na stronie parafii św. Trójcy pod linkiem – http://parafiastrzelno.pl/?page_id=218

Damian Rybak

Fotogaleria – romański tympanon fundacyjny kościoła św. Trójcy:

TO JEST NAJWIĘKSZY HIT – WIRTUALNY SPACER PRZY TYMPANONIE

Czytaj także o zabytkach i atrakcjach ze Strzelna:

• Największa romańska rotunda w Polsce – kościół pw. św. Prokopa w Strzelnie.
• Dziedzictwo sztuki romańskiej w Polsce, kamienne kolumny cnót i przywar.
• Muzeum – Romański Ośrodek Kultury im. Ottona i Bolesława w Strzelnie.
• Strzelno: romańskie, kujawskie, współczesne z możliwością rozwoju.

Atrakcje turystyczne w najbliższej okolicy:

• Sanktuarium Matki Bożej w Markowicach, Nekropolia w Wymysłowicach,
• Drewniany kościół w Kościeszkach, Siedlimowie, Rechcie, Strzelcach,
• Wiatrak koźlak w Ostrowie, Chrośnie i Wilczynie,
• Pałac w Żegotkach, Górkach, Broniewicach, Sukowach, Kobylnikach, Gocanowie,
• Inowrocław – romański kościół Imienia NMP, Gotycka Madonna Uśmiechnięta,
• Gotycki kościół farny pw. św. Mikołaja, Drzwi Jubileuszowe,
• Park Solankowy, Zespół Tężni Solankowych, Muzeum im. J. Kasprowicza,
• Kolegiata pw. św. Piotra i Pawła w Kruszwicy,
• Mysia Wieża – symbol Kruszwicy,
• Jezioro Gopło, Statek „Rusałka”, kruszwickie murale,
• Nadgoplański Park Tysiąclecia z muzeum,
• „Askaukalis” – prahistoryczna osada w Kruszy Zamkowej,
• Kościoły w Kołodziejewie, Gębicach, Janikowie, Parchaniu, Górze, Kościelcu Kuj.,
• Żelazny most kolejowy w Pakości, Przedbojewicach, Kunowie, Żabnie,
• Kalwaria w Pakości i kościół pw. św. Bonawentury,
• i wiele innych atrakcji, o których wkrótce na portalu dziedzictworegionu.pl

Na naszym portalu możesz zupełnie za darmo, opisać i zareklamować muzeum z Twojej miejscowości (zarówno prywatne, państwowe, diecezjalne, należące do stowarzyszeń i grup wyznaniowych [*wyjątek muzea dla osób powyżej 18+, gdyż portal czytają także dzieci szkolne]). Możesz to zrobić sam lub poprosić o to mnie. Mile widziane są muzea: narodowe, historyczne, archeologiczne, sakralne, techniki i sztuki, przyrodnicze i geograficzne, okręgowe i regionalne, biograficzne, etnograficzne i skanseny, izby pamięci, martyrologiczne, wojskowe, sportowe i inne… Jeśli jesteś zainteresowany promocją swojego dziedzictwa skontaktuj się z redakcją w celu uzgodnienia szczegółów. W aktualnościach mogę również umieścić informację o wystawie lub innym wydarzeniu kulturalnym.

Wkrótce kolejne ciekawe historie, zabytkowe kościoły, dwory i pałace, romantyczne parki miejskie, krajobrazowe i dworskie, zabytki techniki, muzea, pomniki przyrody, architektura drewniana, miejsca związane z archeoturystyką, perły architektury, cuda natury, skarby kultury oraz turystyczne szlaki z Kujaw, Pałuk i Wielkopolski, a także atrakcje i ciekawostki z regionu, stanowiące niepodważalne dziedzictwo  ;), bądźcie zatem na bieżąco korzystając ze strony dziedzictworegionu.pl

O wielu zabytkach i atrakcjach tego regionu (szczególnie Strzelnie) możesz także poczytać w licznych moich publikacjach:

Podobało się? Polub stronę na Facebooku, jeśli masz jakieś pytanie – zostaw tam komentarz, a jeśli chcesz się podzielić informacją ze swoimi znajomymi – po prostu udostępnij innym na profilach społecznościowych, za co z góry dziękuję.

_{Żaden fragment niniejszego artykułu, który jest częścią wcześniejszych publikacji autora, nie może być reprodukowany w formie elektronicznej, zapisywany w systemach pamięciowych, systemach fotokopii, nagrań lub innych metodach bez pisemnej zgody właściciela praw autorskich (może być jednak udostępniany na profilach społecznościowych z podaniem źródła – dziedzictworegionu.pl).}

O wybranych zabytkach gminy Strzelno, atrakcjach powiatu Mogilno, szczególnie perłach architektury, cudach natury, skarbach kultury czy też zabytkach techniki, archeologii i historii, będziesz mógł poczytać w przygotowywanej przeze mnie publikacji „Dziedzictwo regionu” …

Portal dziedzictworegionu.pl poleca następujące firmy ze Strzelna i regionu prowadzące działalność, dla branży turystycznej specjalne zniżki, a dla pozostałych firm najniższe ceny w okolicy: