Bystrzyca to maleńka wieś leżąca w bliskiej odległości od miasta powiatowego Mogilno. W dawnych czasach była własnością opata benedyktynów, pobliskiego klasztoru założonego już w XI wieku. Chociaż zamieszkuje tu mniej niż 100 mieszkańców, to na terenie Bystrzycy i sąsiedniej Olszy zachował się jeden z najcenniejszych zespołów zabytków architektury militarnej na terenie województwa kujawsko-pomorskiego z 1939 r. Często słyszymy o fortyfikacjach niemieckich, wcześniejszych pruskich czy też rosyjskich. A tu niespodzianka – wystarczy wybrać się w okolice Mogilna by zobaczyć polskie schrony bojowe.
Polskie schrony w województwie kujawsko-pomorskim
W sierpniu 1939 r. na terenie tego województwa wybudowano 57 żelbetonowych schronów bojowych i biernych typu polowego. Do czasów współczesnych przetrwało 56 z nich. Prawie wszystkie zachowane są w całkiem dobrym stanie. Niewiele z nich jest poważnie uszkodzonych wskutek wrześniowego napadu na terytorium Polski, a kilka nosi ślady walk i ostrzału. Schrony zostały zgrupowane w siedmiu pozycjach obronnych: Przedmoście Bydgoszcz, Pozycja Jezior Brodnickich, Pozycja Rytel, Pozycja Jezior Koronowskich, Linia Osy, Pozycja Żnin i Pozycja Mogilno.
Na w/w terenie zobaczyć można trzy typy schronów: jedno- i dwustrzelnicowe, schrony tradytorowe oraz schrony obserwacyjne. Fortyfikacje te były uzupełnieniem linii okopów (często podwójnej, osłoniętej zasiekami), wzmocnionej posterunkami dla broni maszynowej i artylerii. Uzupełnieniem pozycji obronnych były drewniano-ziemne schrony polowe, pola minowe oraz przeszkody przeciwpancerne. Po wybuchu II wojny światowej te pozycje obronne znajdowały się na linii działania Armii „Pomorze” i „Poznań”. W walkach obronnych jedynie udział wzięły schrony wybudowane na Przedmościu Bydgoszcz, na Linii Osy i Pozycji Rytel. Pozostałe nie zostały wykorzystane w boju z nieprzyjacielem, z powodu obejścia umocnionych pozycji przez Niemców lub wycofania się Polaków na tylne pozycje obronne.
Pozycja Mogilno
Na prywatnych gruntach wsi Bystrzyca i Olsza, wzniesiono trzy schrony bojowe. Wybudowano je w niewątpliwie malowniczych okolicznościach przyrody, w dolnie, wzdłuż niewielkiej, wijącej się rzeczki o wdzięcznej nazwie Panna, która oczywiście miała stanowić naturalną przeszkodę dla ewentualnych wojsk niemieckich. Schrony zachowały się w bardzo dobrym stanie do czasów współczesnych. Decyzja o budowie pododcinka Mogilno wchodzącego w skład Głównej Pozycji Obrony Armii „Poznań” zapadła dosyć późno, bo dopiero 24 czerwca 1939 r. Ponieważ fortyfikacje militarne wzniesiono na gruntach prywatnych, do prac budowlanych przystąpiono dopiero po żniwach (wojsko nie chciało ponosić kosztów na wypłatę odszkodowań).
Budowę trzech standardowych schronów bojowych rozpoczęto w ostatnich dniach lipca, wg zasad i zaleceń określonych w Instrukcji Saperskiej z 1939 roku. Na placu budowy stawiła się spora grupa robotnicza, którą prowadził pluton saperów 26 Dywizji Pancernej, 250 junaków Przysposobienia Wojskowego oraz 35 robotników. Dowodził nimi kapitan Kosakowski. Prace postępowały szybko i bez komplikacji, już w sierpniu bunkry były gotowe, chociaż czas budowy szacowano na ponad miesiąc.
Żelbetowe obiekty o odporności klasy „A”
Schrony spod Mogilna są obiektami o odporności typu „A”, wg tej klasyfikacji instrukcji saperskiej dawało im możliwość wytrzymania ostrzału przez wroga pociskami kalibru 75 mm, a także pojedynczych pocisków kalibru 105 mm. Bunkry na zewnątrz wydają się dosyć duże, w rzeczywistości jest to spora ilość betonu połączona z metalowym zbrojeniem, można się o tym przekonać wchodząc do środka. Całość wymurowano na solidnym fundamencie o grubości ok. 0,4 metra, ściany schronu mają grubość ok. 1 m, natomiast wzmocniony strop ma ok. 0,8 m. Do obiektu prowadzi jedno niewielkie wejście (1,2 m x 0,65 m), drugi otwór w schronie to miejsce na ciężki karabin maszynowy.
Ten typ schronu miał strzelnicę przeznaczoną do prowadzenia ognia bocznego. Wszystkie otwory strzelnicze polskich schronów bojowych znajdowały się na bocznej ścianie, chronionej przez tzw. orylon (policzek). Miały one tylko jedną strzelnicę, skierowaną na flankę równolegle do frontu (czasem zdarzały się też dwie strzelnice, po jednej z każdego boku). Jest to cecha charakterystyczna dla polskich bunkrów, które miały właśnie prowadzić ogień boczny. Rozwiązanie takie, nazywane jest tradytorem i dokładnie tak skonstruowano fortyfikacje w Bystrzycy. Część zwróconą w stronę nieprzyjaciela obsypywano dodatkowo ziemią.
Małe wymiary wewnętrzne schronu nie pozwalały na żadne udogodnienia dla załogi, nie były wygodne, oraz nie przewidziano w nich nawet latryn. Plusem za to była ich niska sylwetka, która sprawiała, że stanowiły trudny cel dla artylerii wroga.
W rzeczywistości, w chwili rozpoczęcia wojny we wrześniu 1939 r., schrony te nie zostały obsadzone przez wojsko polskie i w sumie nie odegrały żadnej istotnej roli. Dwa z tych obiektów zachowane są w bardzo dobrym stanie, na co niewątpliwie miał wpływ fakt, iż schrony nie zostały wykorzystane w boju, natomiast jeden z nich (obiekt nr 1) posiada ślady wysadzenia strzelnicy, prawdopodobnie podczas prób wytrzymałościowych przeprowadzanych przez Niemców.
Jak trafić do tych fortyfikacji obronnych?
Wcale nie tak łatwo odnaleźć te schrony bojowe, szczególnie gdy na polu rośnie zboże. Polecamy przede wszystkim zwiedzanie tego miejsca, kiedy nie ma upraw, czyli w okresie jesienno-zimowym. Jadąc od Strzelna musimy skręcić z DK 15 w Kwieciszewie (przed kościołem) w kierunku Mogilna, natomiast od strony Gniezna na rondzie między Żabienkiem a Kwieciszewem. Po przejechaniu pod wiaduktem nieczynnej linii kolejowej, minięciu pozostałości ewangelickiego cmentarza i mostku na rzeczce, po lewej stronie zobaczymy pola, na których znajdują się schrony. Najprościej jednak pojechać dalej do najbliższych domów, gdzie można bezpiecznie zostawić samochód.
- Schron nr 1 (najbliżej Mogilna) – położony na zachód od rowu biegnącego od szosy w kierunku Strzelna do rzeki Panna (ok. 150 m od drogi asfaltowej), a dokładnie między rzeką, a domostwami. Jest to tradytor do ognia jednostronnego prowadzonego w kierunku wschodnim obejmującego swym zasięgiem pobliskie skrzyżowanie. Obiekt ten ma zniszczoną strzelnicę, ale dzięki temu można dzisiaj zobaczyć jak solidne było zbrojenie zastosowane przy budowie tych fortyfikacji. Wejście do schronu znajduje się od strony szosy (w północnej ścianie). Wnętrze niestety wypełniają współcześnie śmieci – butelki, folie, papiery, paczki po papierosach oraz chwasty z pola, na którym jest on położony.
- Schron nr 2 – położony na wschód od tego zadrzewionego rowu łączącego szosę z rzeką Panną (to jedyny schron widoczny bezpośrednio z szosy – od jesieni do wczesnej wiosny). Widać go również od schronu nr 1. Jest to tradytor do ognia jednostronnego prowadzonego w kierunku zachodnim. Obiekt jest bardzo dobrze zachowany, wnętrze izby bojowej czyste – zachęca do odwiedzin. Na zewnątrz rośnie dziki bez i inne krzaki.
- Schron nr 3 – położony ok. 800 m dalej w kierunku Strzelna i DK nr 15, znajduje się on na wysokości przystanku autobusowego, ok. 100 m od szosy w kierunku rzeki Panny (w niewielkiej odległości od mostku na szosie nad rzeką). Jest to tradytor jednostronnego ognia prowadzonego w kierunku wschodnim. Stan zachowania fortyfikacji bardzo dobry, zadbane wnętrze i otoczenie.
Schrony znajdują się na prywatnych gruntach rolnych, są dość łatwo dostępne, ale zdecydowanie proponuję zwiedzać je w okresie jesienno-zimowym, kiedy nie ma na nich zboża, buraków, ziemniaków, kukurydzy czy innych roślin uprawnych. Warto przy tym pamiętać, by nie stratować całej okolicy, ewentualnie powiadomić lub zapytać gospodarza o zgodę na penetrację schronów. Szkoda, że przy tych obiektach nie ma oznakowań i tabliczek informacyjnych, ale z drugiej strony macie już powyższy opis, z którego można skorzystać.
Ciekawostka
Obiekty pozycji „Mogilno”, zgodnie z polskimi założeniami stanowiły element głównej linii obrony przed niemiecką agresją, rozciągającej się od sąsiedniego Żnina przez Mogilno, następnie Skulsk aż do Koła. Dalszy ciąg umocnień na linii działania Armii „Poznań” znajduje się na południowy wschód od opisywanych obiektów i ciągnie się wzdłuż kanału Warta-Gopło, pomiędzy miejscowościami Skulsk a Ślesin. Tworzy go 7 schronów, ale z tymi fortyfikacjami zapoznam Państwa wkrótce, w artykule z innej wyprawy, który pojawi się oczywiście na łamach witryny i fanpage dziedzictworegionu.pl 😉
Damian Rybak
Fotogaleria – polskie schrony bojowe w Bystrzycy pod Mogilnem:
Atrakcje turystyczne w najbliższej okolicy:
- Pobenedyktyński, romański kościół klasztorny w Mogilnie,
- Gotycki kościół farny pw. św. Jakuba w Mogilnie,
- Park miejski nad jeziorem, fontanna, pomniki,
- Stary cmentarz komunalny w Mogilnie, Mauzoleum,
- Pomnik Powstańców Wielkopolskich w Mogilnie,
- Poewangelicki kościół NMP Królowej Polski w Dąbrowie,
- Żelazny most kolejowy w Kunowie, Żabnie, Pakości, Przedbojewicach,
- Historyczno-etnograficzne muzeum w Chabsku,
- Pałace i dwory w: Parlinie, Dąbrowie, Czarnotulu, Bronisławiu, Szczeglinie, Kruchowie,
- Gotyckie kościoły w Kwieciszewie i Gębicach (gotyckie kafle), Trlągu,
- Drewniana świątynia w Wylatowie i inne zabytkowe, drewniane kościoły,
- Jezioro Mogileńskie, Jezioro i plaża w Wiecanowie,
- Bazylika św. Trójcy, Rotunda św. Prokopa, Romańskie Muzeum w Strzelnie,
- Bazylika pw. Wniebowzięcia NMP w Trzemesznie,
- Wieża widokowa i kościół w Dusznie, zabytkowa kuźnia w Wydartowie,
- Kuźnia w Sucharzewie, Sanktuarium Matki Bożej w Markowicach,
- i wiele innych atrakcji, o których wkrótce na portalu dziedzictworegionu.pl
Wkrótce kolejne fortyfikacje wojenne z okresu II wojny światowej, zabytkowe kościoły – romańskie, gotyckie i drewniane, pomniki przyrody, architektura drewniana, zabytki techniki, dwory i pałace, miejsca związane z archeoturystyką, parki miejskie, perły architektury, cuda natury, skarby kultury oraz turystyczne szlaki z Kujaw, Pałuk i Wielkopolski, a także atrakcje i ciekawostki z regionu, stanowiące niepodważalne dziedzictwo ;), bądźcie zatem na bieżąco korzystając ze strony dziedzictworegionu.pl
Jeśli podobał Wam się artykuł – nie przechodź obok niego obojętnie 😉 Obserwuj lub polub stronę na Facebooku (zostaw łapkę w górę lub serducho), jeśli masz jakieś pytanie – zostaw tam komentarz, a jeśli chcesz się podzielić informacją ze swoimi znajomymi – po prostu udostępnij innym na profilach społecznościowych, za co z góry dziękuję.
Uwaga, uwaga !!! Poszukujemy starych, wojennych i powojennych zdjęć, pocztówek i innych zbiorów… (w tym przypadku dotyczących schronów z Bystrzycy, Żnina oraz innych linii obrony w woj. kuj.-pom. i wielkopolskim) 😉
Szczegóły znajdziesz pod linkiem – https://dziedzictworegionu.pl/?p=3848 😉
Żaden fragment niniejszego artykułu, który jest częścią wcześniejszych publikacji autora, nie może być reprodukowany w formie elektronicznej, zapisywany w systemach pamięciowych, systemach fotokopii, nagrań lub innych metodach bez pisemnej zgody właściciela praw autorskich (może być jednak udostępniany na profilach społecznościowych z podaniem źródła – dziedzictworegionu.pl).
Prawa autorskie związane z witryną internetową dziedzictworegionu.pl podlegają ochronie Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz. U. z 1994 r. nr 24, Poz.83 ze zm.).
O zabytkach i atrakcjach powiatu i gminy Mogilno, szczególnie perłach architektury, cudach natury, skarbach kultury czy też zabytkach techniki, archeologii i historii, możesz zgłębić swoją wiedzę w niektórych z poniższych wydawnictw, a także będziesz mógł poczytać w przygotowywanej przeze mnie publikacji „Dziedzictwo regionu” …
Większość publikacji można zakupić w Strzelnie (PTTK, Muzeum, Kancelaria parafialna) i innych punktach na Szlaku Piastowskim.
Portal dziedzictworegionu.pl poleca następujące firmy z regionu prowadzące działalność, dla branży turystycznej specjalne zniżki, a dla pozostałych firm najniższe ceny w okolicy:
