Trzemeszno nazywane jest miastem: Świętego Wojciecha (męczennik jest nawet umieszczony w herbie), Niespokojnych Powstańców (za udział w zrywach narodowowyzwoleńczych), miastem szewców lub Grodem Kilińskiego (tutaj urodził się słynny mistrz szewski Jan Kiliński – bohater insurekcji kościuszkowskiej). Trzemeszno to interesujące, wielkopolskie miasteczko z bogatą, średniowieczną historią, do którego warto się wybrać – polecam z pełną odpowiedzialnością – można tam pozwiedzać zabytki, poznać historię związaną z początkami państwa Piastów, odpocząć i zrelaksować się nad jeziorem (Klasztornym lub Popielewskim), oraz dobrze zjeść i przenocować, bo są tam przygotowani na turystów.
Położenie, nazwa, historyczne fakty…
Miasto położone jest w województwie wielkopolskim, przy DK nr 15 (18 km na wschód od Gniezna, 28 km na zachód od Strzelna), na pojezierzu gnieźnieńskim – w paśmie wzgórz moreny nad Jeziorem Kościelnym i Popielewskim. Liczące ok. 7,8 tys. mieszkańców Trzemeszno usytuowane na Szlaku Piastowskim i Europejskim Szlaku św. Jakuba do Santiago de Compostela, należy do najstarszych grodów w Wielkopolsce. Przez wieki miasto było celem pieszych pielgrzymek.
Nazwa pochodzi od krzewu czeremchy, to tutaj według legend złożono ciało św. Wojciecha po śmierci w Prusach, zanim zostało przewiezione do Gniezna. Miejscowość była własnością kanoników regularnych, aż do 1793 r. (ostateczna sekularyzacja klasztoru w 1836 r.).
W Trzemesznie kilka razy przebywał król Władysław Jagiełło, w 1812 r. gościł także Napoleon Bonaparte, a w 1919 r. kardynał Achille Ratti – późniejszy papież Pius XI. W końcu XVIII w. w mieście powstało gimnazjum, którego wychowankami byli: Hipolit Cegielski, Stefan Garczyński, Marian Langiewicz oraz Jędrzej Śniadecki.
Bazylika Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha
Najważniejszy zabytek w Trzemesznie to Bazylika pw. Wniebowzięcia NMP – według badań archeologicznych została ufundowana w I poł. XII w. (wzmianki pochodzą z lat 1146 i 1147) przez Bolesława Krzywoustego dla kanoników regularnych św. Augustyna, a nie jak pierwotnie uważano, że pod koniec X w. dla benedyktynów.
Pierwotny, niewielki romański kościół był trójnawową orientowaną bazyliką z wyodrębnionym prezbiterium, zakończonym absydą i ujętym po bokach kaplicami na rzucie kwadratu. Następnie w XIII w. został rozbudowany o transept i obszerniejsze prezbiterium, oraz masywną czworoboczną wieżę od strony zachodniej, mieszczącą emporę. Ściany wykonano z dokładnie ciosanych głazów narzutowych, głównie granitu i gnejsów, natomiast elementy konstrukcyjne z piaskowca. Po pożarze w 1405 r., w wyniku którego zniszczeniu uległ cały klasztor (z wyjątkiem murowanego budynku klasztornego), kościół został przebudowany w stylu gotyckim. Kanonicy regularni użytkowali klasztor i bazylikę aż do kasaty, którą przeprowadziły władze pruskie w 1835 r.
Z romańskiego kościoła zachowały się fundamenty z tamtego okresu, dwie zachodnie kolumny, kilkumetrowa ściana fasady zachodniej zbudowana z kamiennych bloków, dolna część wieży południowej, pilaster i pozostałości gzymsu arkady emporowej oraz drobne elementy kamieniarki. Kolumny w przęśle zachodnim nawy stanowiły podpory międzynawowe. Mają one kapitele kostkowe, trzony ciosane z jednej bryły piaskowca i attyckie bazy z narożnymi szponami. Na południowej głowicy znajduje się relief z motywem kwiatu lilii i owocu granatu.
W podziemiach została otwarta mała ekspozycja muzealna dla zwiedzających. Zorganizowano tam wystawę archeologiczną, gdzie najciekawszym eksponatem jest romańska płyta nagrobna z końca XII w. lub początku XIII w. Kamienna płyta z reliefem krzyża tzw. procesyjnego, wspartego na półkolu z interesującym obramowaniem krzyżykowym. Krzyż na półkolu czy księżycu kojarzony był z symbolem Drzewa Życia rosnącego na przedstawianym wówczas tzw. rajskim wzgórzu. Tego typu zdobienia występowały w Polsce w XI i XII w. Nagrobek został znaleziony w 1972 r., w budynku przy Placu Kosmowskiego nr 6, jako wtórnie użyta, przypuszczalnie podstawa rynny. Świadczy o tym uszkodzenie środkowej części w formie bardzo głębokiego wcięcia. Na wystawie zobaczyć można też fragmenty oryginalnej romańskiej ceramiki zdobiącej posadzkę, średniowieczną biżuterię, oryginalne fundamenty murów, oraz bazę jednej z kolumn.
Obecny wygląd wnętrza kościoła to wynik gruntownej barokowej przebudowy wzorowanej na rzymskiej Bazylice pw. św. Piotra z inicjatywy opata Michała Kosmowskiego. Kościół zbudowany na planie krzyża łacińskiego, otoczony wieńcem 8 kaplic, oraz zwieńczony imponującą, polichromowaną kopułą (ze scenami ze Starego i Nowego Testamentu wykonanymi przez Franciszka Smuglewicza) – uważany za perłę późnego baroku w Wielkopolsce i Szlaku Piastowskim.
We wnętrzu świątyni warto zwrócić uwagę także na symboliczny grób św. Wojciecha – według tradycji pierwotnie w tej świątyni złożono ciało św. Wojciecha, a następnie przewieziono do Gniezna. Przypomina o tym rzeźba świętego biskupa w ołtarzu głównym i polichromia na sklepieniu nawy głównej.
Ciekawostki
W Muzeum Archidiecezjalnym w Gnieźnie przechowywane są najcenniejsze w Polsce zabytki romańskiej sztuki złotniczej – są to kielichy pochodzące z klasztoru w Trzemesznie. Skarbami tymi są: kielich św. Wojciecha z agatową czaszą wykonaną w Bizancjum w X w., kielich Dąbrówki z pateną z XII w. (1170-1180) uważany jest za przykład szkoły saskiej, oraz kielich królewski wykonany ok. 1190 r., zaliczany do szkoły nadreńsko-westfalskiej.
W czasie II wojny światowej bazylika w Trzemesznie została zamieniona na magazyn wojskowy i okradziona przez okupanta z wszystkich cennych przedmiotów. Niemcy, opuszczając miasto 21 stycznia 1945 r. podpalili kościół, temperatura była tak wysoka, że granitowe i ceglane ściany topiły się i uległy zeszkleniu.
W Trzemesznie urodził się najsłynniejszy szewc Warszawy Jan Kiliński (1760-1819) – bohater powstania kościuszkowskiego oraz Jędrzej Moraczewski (1870-1944) – pierwszy premier odrodzonej Polski.
Co warto jeszcze zobaczyć w Trzemesznie:
- Alumnat (XVIII w.) – budynek był bezpłatną szkołą średnią dla alumnów oraz niezamożnej młodzieży, jedną z najlepszych w zaborze pruskim. Funkcję alumnatu pełnił do czasów II wojny światowej,
- Wieża ciśnień – budowla z czerwonej cegły z końca XIX wieku (wysoka na prawie 40 m);
- Popiersie Hipolita Cegielskiego i pomnik Jana Kilińskiego,
- Na cmentarzu Mogiły Powstańców Wielkopolskich, oraz wiele innych zabytkowych grobów,
- Szpital Św. Łazarza – zabytkowy kompleks szpitalny na ul. Mickiewicza.
Damian Rybak
Fotogaleria – bazylika dawnego opactwa kanoników regularnych w Trzemesznie:
Jeśli ktoś posiada zdjęcia z zewnątrz i wnętrza (archiwalne z przed lat), to chętnie je tutaj wstawimy, oczywiście z podpisaniem autora (fot. można wysłać na adres redakcji) 😉
Atrakcje turystyczne w najbliższej okolicy:
- Drewniana świątynia w Kamieńcu i inne zabytkowe, drewniane kościoły,
- Wieża widokowa i kościół w Dusznie, zabytkowa kuźnia w Wydartowie,
- Miejsce Pamięci i Izba Pamięci w Niewolnie, Miejsce Pamięci w Cytrynowie,
- Miejsce urodzenia Hipolita Cegielskiego w Ławkach,
- Klasztor pobenedyktyński i gotycki kościół św. Jakuba w Mogilnie,
- Park miejski nad jeziorem, fontanna, pomniki,
- Stary cmentarz komunalny w Mogilnie, Mauzoleum,
- Pomnik Powstańców Wielkopolskich w Mogilnie,
- Poewangelicki kościół NMP Królowej Polski w Dąbrowie,
- Żelazny most kolejowy w Kunowie, Żabnie, Pakości, Przedbojewicach,
- Historyczno-etnograficzne muzeum w Chabsku,
- Pałace i dwory w: Kruchowie, Wieńcu, Czarnotulu, Szczeglinie,
- Gotyckie kościoły w Kwieciszewie i Gębicach (gotyckie kafle), Trlągu,
- Jezioro Kamienieckie, prawdziwy raj dla wędkarzy, Jezioro Popielewskie,
- Jezioro Mogileńskie, Jezioro i plaża w Wiecanowie,
- Schrony bojowe z 1939 r. w Bystrzycy przed Mogilnem,
- Bazylika św. Trójcy, Rotunda św. Prokopa, Romańskie Muzeum w Strzelnie,
- Kuźnia w Sucharzewie, Sanktuarium Matki Bożej w Markowicach,
- i wiele innych atrakcji, o których wkrótce na portalu dziedzictworegionu.pl
Wkrótce kolejne zabytkowe kościoły, dwory i pałace, miejsca związane z pamięcią i tożsamością narodową, zabytki techniki, pomniki przyrody, architektura drewniana, miejsca związane z archeoturystyką, perły architektury, cuda natury, skarby kultury oraz turystyczne szlaki z Kujaw, Pałuk i Wielkopolski, a także atrakcje i ciekawostki z regionu, stanowiące niepodważalne dziedzictwo ;), bądźcie zatem na bieżąco korzystając ze strony dziedzictworegionu.pl
O wielu zabytkach i atrakcjach tego regionu możesz także poczytać w moich publikacjach:
O romańsko-barokowej bazylice dawnego opactwa kanoników regularnych w Trzemesznie, oraz innych romańskich zabytkach na Szlaku Piastowskim i w jego sąsiedztwie możesz poczytać w następującej publikacji:
Zobacz również pozostały dorobek wydawniczy.
Uwaga, uwaga !!! Poszukujemy starych, przedwojennych zdjęć, pocztówek i innych zbiorów, w tym przypadku z Trzemeszna i najbliższej okolicy, a także dotyczących badań archeologicznych, oraz działań zbrojnych w regionie … 😉 Szczegóły znajdziesz pod linkiem – https://dziedzictworegionu.pl/?p=3848 😉
Jeśli podobał Wam się artykuł – nie przechodź obok niego obojętnie 😉 Obserwuj lub polub stronę na Facebooku (zostaw łapkę w górę lub serducho), jeśli masz jakieś pytanie – zostaw tam komentarz, a jeśli chcesz się podzielić informacją ze swoimi znajomymi – po prostu udostępnij innym na profilach społecznościowych, za co z góry dziękuję.
Żaden fragment niniejszego artykułu, który jest częścią innych publikacji autora, nie może być reprodukowany w formie elektronicznej, zapisywany w systemach pamięciowych, systemach fotokopii, nagrań lub innych metodach bez pisemnej zgody właściciela praw autorskich (może być jednak udostępniany na profilach społecznościowych z podaniem źródła – dziedzictworegionu.pl).
Prawa autorskie związane z witryną internetową dziedzictworegionu.pl podlegają ochronie Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz. U. z 1994 r. nr 24, Poz.83 ze zm.).
REKLAMA ! REKLAMA ! REKLAMA !
Jeśli chcesz mieć reklamę pod tym artykułem swojej działalności gospodarczej skontaktuj się z naszą redakcją, dla branży turystycznej (hotele, restauracje, przewozy autokarowe, usługi turystyczne itp.) oferujemy specjalne zniżki, a dla pozostałych firm najniższe ceny w okolicy (już od 150 zł), szczególnie w przestrzeni poniżej zapraszamy firmy z miasta i gminy Trzemeszno oraz powiatu Gniezno 😉 😉 😉