Dziedzictwo sztuki romańskiej, słynne kolumny ze Strzelna. Fot. Damian Rybak.

Czy wiadomo jaka była moda w średniowieczu, jakie wtedy noszono stroje (buty, biżuterię, fryzury), czy mieszkańcy piastowskiej Polski byli daleko w tyle w porównaniu do innych krajów Europy Zachodniej, czy modne były kolory szarości czy jednak bogata paleta barw, jak duże były różnice pomiędzy poszczególnymi warstwami społecznymi…? Odpowiedź postaram się znaleźć w najstarszej ze sztuk plastycznych czyli kamiennej rzeźbie. Przypuszczam, że chcecie zapytać – dlaczego? Otóż rzeźby, które powstały w epoce romańskiej mają konkretny, przestrzenny i zmysłowy charakter. W przeciwieństwie do obrazów, rzeźba niczego nie udaje, nie odsyła do innej sfery czy rzeczywistości, która jest ilustracją lub aluzją.

W kamiennej rzeźbie (wykonanej przeważnie w piaskowcu) zapisanych jest wiele faktów: najczęściej regionalna historia doniosłych wydarzeń lub opowieści biblijne, sceny z życia i śmierci konkretnych bardzo ważnych postaci (w tym rzeźba nagrobna), ale nie brakuje również informacji o pogańskich wierzeniach, chrześcijańskich obyczajach, stosunkach społecznych oraz codziennym życiu i pracy. Unikatowa rzeźba romańska znajdująca się na kolumnach w kujawskim Strzelnie to doskonały przykład, a zarazem jedno z najbogatszych źródeł przedstawiających średniowieczny strój jaki noszono w Polsce w XII w. 36 postaci wykutych w piaskowcu to prawdziwa rewia ówczesnej mody.

Gniew i pycha z kolumny przywar. Fot. Damian Rybak.

Z zachowanych przedstawień wynika, że powszechnym krojem były szaty długie do kostek i prosto skrojone. Nosiły je zarówno kobiety, jak i mężczyźni, świeccy i duchowni. Czterech mężczyzn z kolumny przywar ubranych jest w krótkie tuniki za kolana, przepasane na biodrach, dopasowane do ciała, z rękawami długimi i wąskimi (u dwóch z nich rękawy mają ozdobne hafty). Uwagę przykuwa postać męska symbolizująca morderstwo (trzymająca miecz), gdyż jego nogi okrywają przylegające nogawice, sięgające aż do górnej części ud. Najbogatszy strój posiada piąty mężczyzna (próżna chwała), który prawdopodobnie zajmował najwyższe miejsce w hierarchii społecznej. Postać w długim płaszczu lub pelerynie spiętej ozdobną, kunsztowną klamrą (im wyższy status, tym bogatsze zdobienia i materiał), częściowo widoczne jest berło lub miecz wypadający z prawej dłoni. Jedyny młodzieniec na kolumnie cnót ubrany jest w długą tunikę-habit zakonny, przepasany na biodrach, z krótszą peleryną zawiązaną pod brodą i kapturem na plecach.

Bardziej ujednolicone są stroje kobiet, za wyjątkiem jednej, zupełnie nagiej, czyli Rozpusty. Pozostałe ubrane są w koszule z marszczonymi mankietami, długimi sukniami, przepasanymi w biodrach i opadającymi na stopy. Dookoła szyi zaokrąglano wycięcie w koszuli, które obszywano ozdobną lamówką, oraz nacinano na środku w kierunku piersi, by łatwiej wkładać całość przez głowę. Prawie wszystkie kobiety mają lejkowato kończące się rękawy (wyjątek Próżność), ciężko opadające do dołu, wykończone trójpasmowym wzorem. Wyróżniającym strojem dwóch kobiet jest luźna peleryna – nosi ją Modlitwa i Miłosierdzie – sięga ona z przodu do kolan, z tyłu do stóp, związana pod brodą w węzeł. Możemy przypuszczać, że im szersze rękawy tym wyższy status społeczny, gdyż tak szerokie wykończenia nie sprzyjały pracy fizycznej np. w ogrodzie. Cięższe prace wykonywały siostry, które pochodziły z niższych warstw.

Postać symbolizująca pokorę z kolumny cnót. Fot. Damian Rybak.

Zdecydowanie różnią się fryzury kobiet i mężczyzn. Włosy wszystkich kobiet są długie, sięgają poniżej ramion, a niekiedy do pasa. Wszystkie zostały przedzielone na środku głowy, w większości odrzucone na plecy, z dwóch wiązek zrolowane w niby warkocz. Jedna z kobiet ma włosy zupełnie rozpuszczone z kosmykiem opuszczonym do przodu – to Pokora. Gniew natomiast szarpie oburącz włosy na wysokości uszu i rozciąga je na boki. Żadna z 30 kobiet (na obu kolumnach) nie ma na głowie chusty, która zakrywała by włosy (chusty używały przeważnie mężatki). Włosy mężczyzn są zdecydowanie krótsze, obcięte na wysokości uszu lub delikatnie je przysłaniają. Dwóch ma grzywkę przeczesaną na bok, z zaznaczonym na końcach włosów tzw. puklem na wysokości karku. Inni mają rozczesane włosy w szereg pasemek, zakończonych rzędem pukielków i wyraźnym poziomym lokiem. Żaden z mężczyzn nie nosi brody, nawet małego zarostu, wszyscy zadbani i ogoleni.

Pomimo zniszczeń niektórych postaci wiele elementów wyrzeźbiono na tyle szczegółowo, że możliwe jest opisanie także biżuterii oraz obuwia. Na przykład bardzo prawdopodobne jest, że u niektórych postaci męskich ozdobne obręcze na obcisłych rękawach (Morderstwo, Krzywoprzysięstwo, Egoizm) to metalowe bransolety noszone przez rycerzy. Mężczyźni dzięki temu, że mają krótkie tuniki widoczne jest ich obuwie. Buty mają krótki, zaokrąglony czubek podobny do trzewików lub ciżem ze skóry noszonych przez rycerstwo w XII w. Takie właśnie obuwie z niską i krótką cholewką, zakrywającą kostki było wówczas bardzo popularne. Warto również zwrócić uwagę, że kształt prawego i lewego buta był identyczny. U kobiet natomiast trudniej to opisać, ponieważ długie szaty zakrywają stopy.

Fot. Próba współczesnej rekonstrukcji postaci z kolumn, Kancelaria Komesa Mikołaja Bronisza w Kaliszu.

Podsumowując temat średniowiecznej mody możemy stwierdzić, że wśród najwyższych warstw społecznych styl ubierania i wyglądu zewnętrznego nie odbiegał od kanonów zachodnioeuropejskich. Historycy sztuki i badacze średniowiecza potwierdzają, że bogata kolorystyka ubiorów przeczy powszechnemu postrzeganiu tamtej epoki jako ascetycznej i zacofanej. W innych artykułach postaram się poszerzyć temat mody na podstawie zachowanej rzeźby romańskiej na tympanonach, płytach nagrobnych i słynnych Drzwiach Gnieźnieńskich.

Atrakcje turystyczne w najbliższej okolicy:

Damian Rybak

Fotogaleria – romańskie kolumny z personifikacją cnót i przywar:

Fot. Damian Rybak.

Czytaj także o atrakcjach ze Strzelna:

Wkrótce kolejne historie, atrakcje, tajemnice wykute w kamieniu, zabytkowe kościoły, architektura drewniana, pomniki przyrody, urokliwe jeziora, miejsca związane z archeoturystyką, muzea i regionalne izby, zabytki techniki, dwory i pałace, perły architektury, cuda natury, skarby kultury oraz turystyczne szlaki z Kujaw, Pałuk i Wielkopolski, a także ciekawostki z regionu, stanowiące niepodważalne dziedzictwo  ;), bądźcie zatem na bieżąco korzystając ze strony dziedzictworegionu.pl

Jeśli podobał Wam się artykuł – nie przechodź obok niego obojętnie 😉 Obserwuj lub polub stronę na Facebooku (zostaw łapkę w górę lub serducho), jeśli masz jakieś pytanie – zostaw tam komentarz, a jeśli chcesz się podzielić informacją ze swoimi znajomymi – po prostu udostępnij innym na profilach społecznościowych, za co z góry dziękuję 😉

Żaden fragment niniejszego artykułu, który jest częścią wcześniejszych publikacji autora, nie może być reprodukowany w formie elektronicznej, zapisywany w systemach pamięciowych, systemach fotokopii, nagrań lub innych metodach bez pisemnej zgody właściciela praw autorskich (może być jednak udostępniany na profilach społecznościowych z podaniem źródła – dziedzictworegionu.pl).

Prawa autorskie związane z witryną internetową dziedzictworegionu.pl podlegają ochronie Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz. U. z 1994 r. nr 24, Poz.83 ze zm.).

Zobacz mój całkowity dorobek wydawniczy.
Większość publikacji można zakupić w Strzelnie (PTTK, Muzeum, Kancelaria parafialna) i innych punktach na Szlaku Piastowskim.

REKLAMA ! REKLAMA ! REKLAMA !

Jeśli chcesz mieć reklamę pod tym artykułem swojej działalności gospodarczej skontaktuj się z naszą redakcją, dla branży turystycznej (hotele, restauracje, przewozy autokarowe, usługi turystyczne itp.) oferujemy specjalne zniżki, a dla pozostałych firm najniższe ceny w okolicy (już od 150 zł), szczególnie z okolicy Strzelna, powiatu Mogilno i sąsiednich gmin 😉 😉 😉